Интермедиальная референция в литературном творчестве Яна Булгака

  • Маргарита Вячеславовна Петухова Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы Национальной академии наук Беларуси, ул. Сурганова, 1, корп. 2, 220072, г. Минск, Беларусь https://orcid.org/0000-0003-0184-2413

Аннотация

На материале творчества Яна Булгака (1876–1950) исследуются взаимодействия вербального (литература) и визуального (фотография) искусств. Теория интермедиальности выделяется как один из самых действенных подходов в исследовании проблемы взаимодействия искусств. Рассматриваются два типа интермедиальных связей – экстракомпозиционные и интракомпозиционные. Акцентируется внимание на феномене автора-универсалиста (мультиталант, Doppelbegabungen), который в своей художественной деятельности объединяет несколько практик (литература и живопись, литература и музыка, фотография и литература). Показано явление интермедиальной референции в литературных произведениях Яна Булгака – включение в вербальное пространство визуальных жанров портрета, пейзажа и натюрморта. Выявлено, что в литературных произведениях мастер моделирует три вида портретов – жанровый, который характеризует личность в связи с социальным и профессиональным окружением; психологический, направленный на раскрытие внутреннего мира героя; стаффаж, когда портрет вписывается в контекст пейзажа. Отмечено, что при создании пейзажных описаний Ян Булгак в воспоминаниях «Край детских лет» и дорожных очерках из цикла «Путешествия фотографа в слове и образе» использует принципы и приемы визуальных искусств (принцип фотографического кадра, мотив света, эффект панорамы, возможности колористики). Утверждается, что вербальные натюрморты в воспоминаниях «Край детских лет» не только воздействуют на чувства читателя (зрение, слух, обоняние, вкус), но и отражают целый культурно-исторический пласт – быт и традиции шляхетского двора конца XIX в.

Биография автора

Маргарита Вячеславовна Петухова, Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы Национальной академии наук Беларуси, ул. Сурганова, 1, корп. 2, 220072, г. Минск, Беларусь

младший научный сотрудник отдела теории и истории литературы

Литература

  1. Tishunina NV. Zapadnoevropeiskii simvolizm i problema vzaimodeistviya iskusstv: opyt intermedial’nogo analiza [Western European symbolism and the problem of the interaction of arts: an intermediate analysis experience]. Saint Petersburg: Publishing House of the Herzen State Pedagogical University of Russia; 1998. 159 p. Russian.
  2. Hansen-Ljove OA. Intermedial’nost’ v russkoi kul’ture: ot simvolizma k avangardu [Intermediality in Russian culture: from symbolism to the avantgarde]. Moscow: Russian State University for the Humanities; 2016. 450 p. Russian.
  3. Garadnicki JaA. Litaratura jak mastactva: kamunikatywnasc’, intjermedyjal’nasc’, naratywnasc’ [Literature art: communication, intermediality, narrative]. Gnilamjodaw UV, editor. Minsk: Belaruskaja navuka; 2014. 401 p. Belarusian.
  4. Dzichkowskaja N. [Poetics ekphrasisin the story «Labirynty» by Vaclav Lastovsky]. Rodnae slova. 2011;5:29–32. Belarusian.
  5. Bruzgene R. Literature and music: to the classifications of the relations. Perm University Herald. Russian and Foreign Philology. 2009;6:93–99. Russian.
  6. Wasilewska-Chmura M. Przestrzeń intermedialna literatury i muzyki. Kraków: Wydawnictwo WUJ; 2011. 404 s.
  7. Timashkov AYu. [On the history of the concept of intermediality in foreign science]. Fundamental’nye problemy sovremennoi kul’turologii. Tom 3. Kul’turnaya dinamika [Fundamental problems of modern cultural Studies. Volume 3. Cultural dinamics]. Saint Petersburg: Aleteiya; 2008. p. 112–119. Russian.
  8. Generaljuk LS. Universalizm Shevchenka: vzajemodija literatury i mystectv [Universalism of Shevchenko: the interaction of literature and arts]. Kyiv: Naukova dumka; 2008. 544 p. Ukrainian.
  9. Taylor-Terlecka N. Pisarstwo Jana Bułhaka – rekonesans. In: Shved VV, editor. Jan Bulgak i kul’tura zahodnebelaruskaga rjegijonu w kancy XIX st. i da Drugoj susvetnaj vajny [Jan Bulhak and culture of Western Belarusian region at the end of the 19th century and before World War II]. Hrodna: Grodno State University; 2009. p. 20–30.
  10. Valyulis S, Zhvirgzhdas S. [Yan Bulgak. Literary heritage]. In: Shved VV, editor. Jan Bulgak i kul’tura zahodnebelaruskaga rjegijonu w kancy XIX st. i da Drugoj susvetnaj vajny [Jan Bulhak and culture of Western Belarusian region at the end of the 19th century and before World War II]. Hrodna: Grodno State University; 2009. p. 62–67. Russian.
  11. Tracjak II. [Religious motives in the life and work of Jan Bulgak]. In: Shved VV, editor. Jan Bulgak i kul’tura zahodnebelaruskaga rjegijonu w kancy XIX st. i da Drugoj susvetnaj vajny [Jan Bulhak and culture of Western Belarusian region at the end of the 19th century and before World War II]. Hrodna: Grodno State University; 2009. p. 36–42. Belarusian.
  12. Bagdanovich I. [Belarus in poetic interpretation of Jan Bulhak (poem «My land», 1919)]. Acta Albaruthenica. 2005;5:38–43. Belarusian.
  13. Grudzinava MV. [The interaction of words and images in the works of Jan Bulhak]. In: Bushchik VV, editor. Obrazovanie i nauka v Belarusi: aktual’ne problemy i perspektivy razvitiya v XXI veke [Education and science in Belarus: current problems and development prospects in the 21st century]. Minsk: Belarusian State Pedagogical University; 2012. p. 191–195. Belarusian.
  14. Grudzinava M. [Communication verbal and visual in the artistic and literary works of Jan Bulgak and Joseph Drozdovich]. In: Korzeniowski M, Kawalou S, Sajewicz M, editors. Studia Białorutenistyczne. Tom 7. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; 2013. p. 113–124. Belarusian.
  15. Petukhova M. [Ekphrasis in the memories of Jan Bulhak «Edge of childhood»]. In: Bagdanovich IJe, editor. Belaruska-pol’skija mownyja, litaraturnyja, gistarychnyja i kul’turnyja suvjazi [Belarusian-Polish linguistic, literary, historical and cultural ties]. Minsk: Knigazbor; 2015. 214–218. Belarusian.
  16. Petukhova MV. [Harmony text and illustrations in the story of Jan Bulhak «Home»]. Narodnaja asveta. 2015;1:93–96. Belarusian.
  17. Mikhalkovich VI, Stigneev VT. Poetika fotografii [Poetics of photography]. Moscow: Iskusstvo; 1989. 296 p. Russian.
  18. Bułhak J. Fotografika: zarys fotografji artystycznej. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski; 1931. 174 s.
  19. Bulhak J. Kraj dzicjachyh gadow [Land of childhood]. Viarshyckaja TH, translator. Minsk: Belarus’; 2004. 415 p. Belarusian.
  20. Bułhak J. Wycieczka na Świteź. Ziemia. Tom 26. Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze; 1910. s. 407–410.
  21. Bułhak J. Narodowość w fotografice. W: Almanаch fotografiki wileńskiej. Wilno: Ksiegarnia sw. Woiciecha; 1931. s. 11–14.
  22. Bulhak J. [Travel photographer: Vilna landscape]. [Internet] 2010 [cited 2019 July 27]. Available from: http://www.photoscope.by/history/view/77.html. Belarusian.
  23. Jasiński S. Fotografia ojczysta Jana Bułhaka. Krytyka literacka. 2016;2:5–10.
  24. Bułhak J. Narocz największe jezioro w Polsce: z 38 ilustracjami autora. Wilno: Nakładem Stanisława Turskiego; 1935. 43 p.
  25. Bułhak J. Estetyka światła: zasady fotografiki. Wilno: Polska Drukarnia Artystyczna Grafika; 1936. 279 p.
  26. Burini S. [Typology of a still life in literature (on the material of the 20th century)]. In: Slavica Tergestina. Volume 8. Trieste: [s. n.]; 2000. p. 145–172.
Опубликован
2020-02-25
Ключевые слова: интермедиальность, вербальное и визуальное, взаимодействия искусств, мультиталант, автор-универсалист, дорожные очерки, воспоминания, портрет, пейзаж, натюрморт, мотив
Как цитировать
Петухова М. В. Интермедиальная референция в литературном творчестве Яна Булгака // Журнал Белорусского государственного университета. Филология. 2020. 1. СС. 5-16.