Производственный комплекс поселения Абидня позднеримского времени: первые результаты комплексного исследования

  • Вольга Сяргееўна Румянцава Інстытут археалогіі Расійскай акадэміі навук, вул. Ульянава, 19, 117292, г. Масква, Расія https://orcid.org/0000-0001-5648-6079
  • Ірына Анатольеўна Інстытут археалогіі Расійскай акадэміі навук, вул. Ульянава, 19, 117292, г. Масква, Расія
  • Анна Мікалаеўна Бяліцкая Інстытут гісторыі НАН Беларусі, вул. Акадэмічная, 1, 220072, г. Мінск, Беларусь
DOI:: https://doi.org/10.33581/2520-6338-2022-2-73-94

Анатацыя

Правяраецца гіпотэза аб тым, што пасяленне кіеўскай культуры Абідня ў Магілёўскай вобласці Беларусі з’яўляецца месцам вытворчасці прадметаў круга ўсходнееўрапейскіх выемкавых эмалей. Праведзена комплекснае вывучэнне выяўленых на помніку сведчанняў вытворчасці. Прааналізавана марфалогія тыглей, з дапамогай метадаў рэнтгенафлуарэсцэнтнага аналізу і сканавальнай электроннай мікраскапіі з энергадысперсійным аналізатарам даследаваны хімічны склад іх паверхні, а таксама рэшткі змесціва, вывучаны планіграфія знаходак, якія маглі быць звязаны з вытворчасцю (ліцейных форм, караляў чырвонага глухога шкла (магчымай сыравіны для эмалей)), адходы вытворчасці і інш. Робіцца выснова аб тым, што атрыманыя даныя не пацвярджаюць вылучаную раней гіпотэзу аб эмальернай вытворчасці ў гэтай мясцовасці. Усе вывучаныя знаходкі звязаны з плаўкай (пераплаўкай) і ліццём сплаваў на аснове медзі, якія змяшчаюць цынк, волава, свінец. Сярод іх маглі быць латунь, бронза, шматкампанентныя медныя сплавы.

Біяграфіі аўтараў

Вольга Сяргееўна Румянцава, Інстытут археалогіі Расійскай акадэміі навук, вул. Ульянава, 19, 117292, г. Масква, Расія

навуковы супрацоўнік

Ірына Анатольеўна, Інстытут археалогіі Расійскай акадэміі навук, вул. Ульянава, 19, 117292, г. Масква, Расія

навуковы супрацоўнік

Анна Мікалаеўна Бяліцкая, Інстытут гісторыі НАН Беларусі, вул. Акадэмічная, 1, 220072, г. Мінск, Беларусь

навуковы супрацоўнік

Літаратура

  1. Pobol’ LD, Naumov VD. [About some items of material culture of the settlement of Abidnya]. In: Zavaleev NE, editor. Doklady k XI konferentsii molodykh uchenykh Belorusskoi SSR (noyabr’ 1967 g.) [Reports to the 11th Conference of Young Scientists of the Byelorussian SSR (November 1967)]. Мinsk: [n. l.]; 1967. p. 424–441. Russian.
  2. Stawiarska Т. Katalog paciorkow szklanych z obszaru Polski połnocnej w okresie wpływow rzymskich. Wrocław: PAN; 1987. 147 s.
  3. Bitner-Wróblewska A, Stawiarska T. Badania technologiczne wschodnioeuropejskich zabytków zdobionych emalią. In: Bitner-Wróblewska A, Iwanowska G, editors. Bałtowie i ich sąsiedzi. Warszawa: PMA, 2009. s. 303−352.
  4. Pobol’ LD. Otchet ob arkheologicheskikh raskopkakh v 1960 g. na mogil’nike i selishche okolo poselka Adamenka Bykhovskogo raiona Mogilevskoi oblasti BSSR [Report on archaeological excavations in 1960 at the burial ground and settlement near the village of Adamenka, Bykhovsky district, Mogilev region of the BSSR]. Minsk: Archive of Archaeological Scientific Documentation of the Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus; 1960. c. 109. Russian.
  5. Pobol’ LD. Al’bom. K otchetu ob arkheologicheskikh raskopkakh i obsledovaniyakh v Mogilevskoi i Gomel’skoi oblastyakh v 1962 g. [Album. To the report on archaeological excavations and surveys in Mogilev and Gomel regions in 1962]. Minsk: Archive of Archaeological Scientific Documentation of the Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus; 1962а. c. 125. 6. Russian.
  6. Pobol’ LD. Kollektsionnaya opis’ arkheologicheskikh materialov iz urochishcha Abidnya Mogilevskoi oblasti, BSSR [Collection inventory of archaeological materials from the Abidnya tract of the Mogilev region, BSSR]. Minsk: Archive of Archaeological Scientific Documentation of the Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus; 1962b. c. 127. Russian.
  7. Pobol’ LD. Otchet ob arkheologicheskikh raskopkakh i obsledovaniyakh v Verkhnem Podnepro’e (territoriya BSSR) v 1962 g. [Report on archaeological excavations and surveys in the Upper Dnieper region (territory of the BSSR) in 1962]. Minsk: Archive of Archaeological Scientific Documentation of the Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus; 1962v. c. 151. Russian.
  8. Pobol’ LD. Otchet ob arkheologicheskikh issledovaniyakh na territorii BSSR v 1964 g. [Report on archaeological research on the territory of the BSSR in 1964]. Minsk: Archive of Archaeological Scientific Documentation of the Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus; 1964. c. 238. Russian.
  9. Pobol’ LD. Otchet o raskopkakh i razvedkakh arkheologicheskikh pamyatnikov v Belorusskom Podneprov’e v 1965 g. [Report on excavations and exploration of archaeological sites in the Belarusian Dnieper region in 1965]. Minsk: Archive of Archaeological Scientific Documentation of the Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus; 1965. c. 253. Russian.
  10. Pobol’ LD. Otchet ob arkheologicheskikh raskopkakh i razvedkakh v Mogilevskom Podneprov’e v 1966 g. [Report on archaeological excavations and explorations in the Mogilev Dnieper region in 1966]. Minsk: Archive of Archaeological Scientific Documentation of the Institute of History of the National Academy of Sciences of Belarus; 1966. c. 287. Russian.
  11. Pobol’ LD. [Late stage of Zarubintsy culture]. In: Isaenko VF, Mitrofanov AG, Shtykhov GV, editors. Ocherki po arkheologii Belorussii. Chast’ I. Kamennyi i bronzovyi veka [Essays on the archeology of Belarus. Part I. Stone and Bronze Ages]. Minsk: Nauka i tekhnika; 1970. p. 168–183. Russian.
  12. Pobol’ LD, Il’yutik AV. [Dwellings of the second quarter of the 1st millennium AD e. from the settlement of Abidnya (based on excavations in 1960)]. Materials on the archaeology of Belarus. 2001;3:102–153. Russian.
  13. Pobol’ LD, Il’yutik AV. [Dwellings of the second quarter of the 1st millennium AD e. from Abidni (based on excavations in 1962, 1965, 1966)]. Materials on the archaeology of Belarus. 2002;5:124–142. Russian.
  14. Pobol’ LD, Il’yutik AV. [Settlement of Abidnya. Buildings 1, 2, 4, 5]. In: Lopatin NV, editor. Verkhnee Podneprov’e i Podvin’e v III–V vekakh n. e. [Upper Dnieper and Podvinye in the 3rd–5th centuries AD e.]. Moscow: Institute of Archeology of the Russian Academy of Sciences; 2002. p. 54–74 (Early Slavic world. Archeology of the Slavs and their neighbours; issue 4). Russian.
  15. Pobol’ LD, Il’yutik AV. [Abidnya burial ground in the Upper Dnieper region]. Materials on the archaeology of Belarus. 2003;8:61–70. Russian.
  16. Il’yutik AV, Pobol’ LD. [Whorl of the second quarter of the 1st millennium AD e. from the village of Abidnya]. Materials on the archaeology of Belarus. 2005;9:106–111. Russian.
  17. Il’yutik AV, Pobol’ LD. [Ceramics of Abidnya]. In: Ljawko VM, editor. Matjeryjaly pa arhealogii Belarusi. Vypusk 14 [Materials on the archeology of Belarus. Issue 14]. Minsk: Belaruskaja navuka; 2007. p. 18–36. Russian.
  18. Il’yutik AV, Pobol’ LD. [Beads from the settlement of Abidnya (Belarusian Dnieper)]. Gistarychna-arhealagichny zbornik. 2010;25:244–251. Russian.
  19. Il’yutik AV. [Abidnya. Ware complex of the settlement and the burial ground]. In: Levko ON, Belevets VG, editors. Slavyane na territorii Belarusi v dogosudarstvennyi period. Kniga 1 [Slavs on the territory of Belarus in the pre-state period. Book 1]. Minsk: Belaruskaja navuka; 2016. p. 198–247. Russian.
  20. Danylenko VM. [Late Zarubinets monuments of Kyiv type]. Arheologija. 1976;19:65–92. Ukrainian.
  21. Mitrofanov AG. Zheleznyi vek Srednei Belorussii (VII–VI vv. do n. e. – VIII v. n. e.) [Iron Age of Central Belarus (VII–VI centuries BC – VIII century AD)]. Minsk: Nauka i tekhnika; 1978. 160 p. Russian.
  22. Terpilovskii RV. [Local variants of Kiev culture]. In: Tezisy dokladov sovetskoj delegacii na VI Mezhdunarodnom kongresse slavjanskoj arheologii. Moscow: Nauka; 1990. p. 95–97. Russian.
  23. Terpilovskij RV, Abashina NS. Pamyatniki kievskoi kul’tury (svod arkheologicheskikh istochnikov) [Monuments of Kiev culture (a set of archaeological sources)]. Kyiv: Naukova dumka; 1992. 224 p. Russian.
  24. Mjadzvedzew AM. [Kiev culture]. In: Shadyra VI, Vjargej VS, editors. Arhealogija Belarusi. Tom 2. Zhalezny vek i rannjae Sjarjednjavechcha [Archeology of Belarus. Volume 2. The Iron Age and the Early Middle Ages]. Minsk: Belaruskaja navuka; 1999. p. 290–298. Belarusian.
  25. Gorokhovskii EL. [Chronology of Chernyakhiv cemeteries of forest-steppe Ukraine]. In: Rybakov BA, editor. Trudy V Mezhdunarodnogo kongressa arkheologov-slavistov; 18–25 sentyabrya 1985 g.; Kiev, Ukraina. Tom 4 [Proceedings of the 5th International congress of Slavic archaeologists; 1985 September 18–25; Kiev, Ukraine. Volume 4]. Kyiv: Naukova dumka; 1988. p. 34–46. Russian.
  26. Bayley J. Roman enamels and enameling. In: Bayley J, Freestone I, Jackson C, editors. Glass of the Roman world. Oxford; Philadelphia: Oxbow books; 2015. p. 178–189.
  27. Oblomskii AM, Terpilovskii RV. [Items of clothing with carved enamels in the forest-steppe zone of Eastern Europe (addition to the arches of G. F. Korzukhina, I. K. Frolov and E. L. Gorokhovsky)]. In: Oblomskii AM, editor. Pamyatniki kievskoi kul’tury v lesostepnoi zone Rossii (III – nachalo V v. n. e.) [Monuments of Kiev culture in the forest-steppe zone of Russia (3rd – beginning of 5th century AD)]. Moscow: Institute of Archeology of the Russian Academy of Sciences; 2007. p. 113–141 (Early Slavic world; issue 10).
  28. Akhmedov IR, Oblomskii AM, Radyush OA. Bryansk hoard of items with champlevé enamels (preliminary publication). Rossiiskaya arkheologiya. 2015;2:146–166. Russian.
  29. Rumyantseva OS, Trifonov AA, Khanin DA. [Chemical composition of enamels and beads]. In: Oblomskii AM, editor. Bryanskii klad ukrashenii s vyemchatoi emal’yu vostochnoevropeiskogo stilya (III v. n. e.) [Bryansk hoard with champleve enamels in the Eastern European style (3rd century AD]). Moscow: Institute of Archeology of the Russian Academy of Sciences; 2018. p. 194–215 (Early Slavic world; issue 18). Russian.
  30. Henderson J. Chemical and structural analysis of Roman enamels from Britain. In: Pernichka E, Wagner GA, editors. Archaeometry’90. Basel: Birkhauser Verlag; 1991. p. 285–294.
  31. Il’yutik AV, Pobol’ LD. [Beads from the settlement of Abidnya (Belarusian Dnieper)]. Gistarychna-arhealagichny zbornik. 2010;25:244–251. Russian.
  32. Alekseeva EM. [Antique beads of the Northern Black Sea coast]. Svod arkheologicheskikh istochnikov. 1978;G1-12/2. Russian.
  33. Tempelmann-Mączyńska M. Die Perlen der römischen Kaizerzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum. Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zaber; 1985. 339 p.
  34. Charles JA. Determinative mineralogy in the early development of metals. Journal of the Historical Metallurgy Society. 1994;28(2):66–68.
  35. Bartseva TB, Voznesenskaya GA, Chernykh EN. Metall chernyakhovskoi kul’tury [Metal of Chernyakhov culture]. Moscow: Science; 1972. 106 p. Russian.
  36. Saprykina IA. [Zinc-containing alloys in non-ferrous metalworking of the forest and forest-steppe zone of the end of the 1st millennium BC e. – the first half of the I millennium BC e.: «index of romanization»]. In: Chernetsov AV, editor. Zemli rodnoi minuvshaya sud’ba… K yubileyu A. E. Leont’eva [Native lands past destiny… To the anniversary of A. E. Leontiev]. Moscow: Institute of Archeology of the Russian Academy of Sciences; 2018. p. 277–287. Russian.
  37. Morton V. Brass from the past: brass made, used and traded from prehistoric times to 1800. Oxford: Archaeopress Publishing Ltd.; 2019. 341 p.
  38. Picon M, Le Nezet-Celestin M, Desbat A. Un type particulier des grands recipients en terre réfractaire utilisés pour la fabrication du laiton par la cémentation. In: Rivet L, compiler. Actes du congrès de Rouen; 25–28 mai 1995; Rouen, France. Rouen: Société Française d’Étude de la Céramique Antique en Gaule; 1995. p. 207–216.
  39. Bayley J. The production of brass in antiquity with particular reference to roman Britain. In: Craddock PT, editor. 2000 years of zinc and brass. London: British Museum; 1998. p. 7–26.
  40. Rehren Th. Small size, large scale. Roman brass production in Germania Inferior. Journal of Archeological Science. 1999;26:1083–1087.
  41. Dungworth D. Roman copper alloys: analysis of artefacts from Northern Britain. Journal of Archaeological Science. 1997;24:901–910.
  42. Pollard AM, Bray P, Gosden C, Wilson A, Hamerow H. Characterising copper-based metals in Britain in the first millennim AD: a preliminary quantification on metal flow and recycling. Antiquity. 2015;89:697–713. DOI: 10.15184/aqy.2015.20.
  43. Dungworth D. A note on the analysis of crucibles and moulds. Journal of the Historical Metallurgy Society. 2000;34(2):83–86.
  44. Saprykina IA. Katalog issledovannykh izdelii iz tsvetnogo metalla gorodishcha Otmichi. Gorodishche Otmichi [Catalog of researched products from non-ferrous metal of the Otmichi settlement. Otmichi settlement]. Moscow: Institute of Archeology of the Russian Academy of Sciences; 2008. p. 245–265 (Early Slavic world; issue 11). Russian.
  45. Saage R, Wärmländer SKTS. Metalresiduesin 5th c. BCE – 13th c. CE Estonian tools for non-ferrous metal casting. Journal of Archaeological Science: Reports. 2018;19:35–51.
Апублікавана
2022-05-10
Ключавыя словы: кіеўская культура, усходнееўрапейскія выемчатыя эмалі, познерымскі час, ліцейная вытворчасць, тыглі, латунь, бронза, сканавальная электронная мікраскапія з энергадысперсійным аналізатарам, рэнтгенафлуарэсцэнтны аналіз
Арганізацыі, якія падтрымліваюць Выказваем падзяку захавальніку калекцыі археалогіі аддзела старажытнабеларускай культуры Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі А. А. Варатніковай і навуковаму супрацоўніку Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь В. М. Тарасевіч за магчымасць азнаёміцца з матэрыяламі пасялення Абідня. Мы таксама вельмі ўдзячны А. А. Трыфанаву («Карл Цэйс», Масква) і А. А. Сапрыкіну (Аб’яднаны інстытут ядзерных даследаванняў, Дубна) за вывучэнне складу паверхні і змесціва тыглей з пасялення Абідня. Артыкул падрыхтаваны пры фінансавай падтрымцы Расійскага фонду фундаментальных даследаванняў (праект № 18-09-40093).
Як цытаваць
Румянцава В. С., Ірына Анатольеўна, Бяліцкая А. М. Производственный комплекс поселения Абидня позднеримского времени: первые результаты комплексного исследования // Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя. 2022. 2. С. 73-94.
Выпуск
№ 2 (2022): Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя
Падзел
Археалогія

Copyright (с) 2022 Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя

Ліцэнзія Creative Commons

Гэты прадукт даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрыбуцыя — Некамерцыйнае выкарыстанне») 4.0 Сусветная.

Аўтары, якія публікуюцца ў гэтым часопісе, пагаджаюцца з наступным:

 

1. Аўтары захоўваюць за сабой аўтарскія правы на работу і перадаюць часопісу права першай публікацыі работы на ўмовах ліцэнзіі Creative Commons Attribution-NonCommercial. 4.0 International (CC BY-NC 4.0).

2. Аўтары захоўваюць права заключаць асобныя кантрактныя дамоўленасці, звязаныя з неэксклюзіўным распаўсюджаннем версіі работы ў апублікаваным тут выглядзе (напрыклад, размяшчэнне яе ў інстытуцкім сховішчы, публікацыя ў кнізе) са спасылкай на яе арыгінальную публікацыю ў гэтым часопісе.

3. Аўтары маюць права размяшчаць сваю работу ў інтэрнэце (напрыклад, у інстытуцкім сховішчы або на персанальным сайце) да і ў час працэсу разгляду яе гэтым часопісам, паколькі гэта можа прывесці да прадуктыўнага абмеркавання і большай колькасці спасылак на дадзеную работу. (Гл. The Effect of Open Access).