Краёўскае пагадненне: балгара-румынскае ўрэгуляванне канфлікту ў Паўднёвай Дабруджы і савецка-германскае суперніцтва за Балгарыю (верасень 1940 – чэрвень 1941 г.)
Анатацыя
Адзначаецца, што ў пасляверсальскай Еўропе Паўднёвая Дабруджа выступіла прадметам лакальнага балгарарумынскага нацыянальна-тэрытарыяльнага канфлікту, які стаў адным з фактараў новага тэрытарыяльнага перадзелу. Апісваецца месца дадзенага канфлікту ў сістэме міжнародных адносін, а таксама яго роля ў адносінах Сафіі і Балканскай Антанты ў канцы 1930-х гг. У барацьбе паміж англа-французскім і германа-італьянскім блокамі за прыцягненне Балгарыі на свой бок і дамінаванне на Балканах, якая разгарнулася ў 1939–1940 гг., усе зацікаўленыя бакі абяцалі Балгарыі вяртанне Паўднёвай Дабруджы. Даследуецца суперніцтва вялікіх дзяржаў за патранаж у мірным вырашэнні дабруджанскай праблемы, у якім першынствавалі Германія і Італія. Сафія палічыла за лепшае атрымаць Паўднёвую Дабруджу менавіта з іх рук. У адрас Бухарэста паступалі парады добраахвотна адмовіцца ад краю, але толькі Берлін змог сфармуляваць Бухарэсту прапанову, раўнасільную загаду. Адзначаецца, што з вясны 1939 г. СССР актывізаваў балканскі напрамак сваёй знешняй палітыкі. Наступнае савецка-германскае збліжэнне, падзенне Польшчы, далучэнне Бесарабіі далі Сафіі падставу разлічваць у вырашэнні сваіх тэрытарыяльных праблем на супрацоўніцтва і з Масквой, і з Берлінам. Гэта прывяло да відавочнага паляпшэння адносін з СССР, які сам прыняў прынцып рэвізіі меж і прыступіў да яго рэалізацыі. Савецкі Саюз двойчы прапаноўваў Сафіі дамоўную базу ўзаемаадносін, але і ў лістападзе 1939 г., і лістападзе 1940 г. яна адхіліла такую магчымасць. Балгарыя ішла на стрыманае паляпшэнне савецка-балгарскіх сувязей, ухіляючыся ад палітычных абавязацельстваў і робячы стаўку на прагерманскі нейтралітэт. Абгрунтоўваецца тэзіс аб тым, што пры ўсім драматызме распрацоўкі балгара-румынскае Краёўскае пагадненне ад 7 верасня 1940 г. было мірным. Паўднёвая Дабруджа, як спрэчная правінцыя, вярнулася Балгарыі. Тэрытарыяльны кампанент пагаднення меў дамінантны характар, але яго рэалізацыя суправаджалася прымусовым абменам насельніцтвам. Робіцца выснова аб тым, што ўрэгуляванне атрымала на рэдкасць аднадушнае прызнанне на міжнароднай арэне, насіла дагаворны двухбаковы характар і фармальна не было звязана з фашысцкім арбітражам. Пагадненнем у Краёве Сафія фактычна праігнаравала добразычлівую пазіцыю савецкай дыпламатыі. Тым не менш Балгарыя пераўтваралася для СССР у адзін з цэнтральных звёнаў савецкай сістэмы бяспекі, а збліжэнне з Сафіяй станавілася адной з яго прыярытэтных знешнепалітычных задач. Краёўскае пагадненне абумовіла далучэнне Балгарыі да восі Рым – Берлін – Токіо, якое адбылося 1 сакавіка 1941 г. Яно аказала ўплыў на форму ўцягнутасці Сафіі ў фашысцкую агрэсію супраць Югаславіі і Грэцыі, а таксама на характар міжнародных адносін напярэдадні нападу Германіі на Савецкі Саюз.
Літаратура
- Sal’kov AP. [Overview of the historical background of the Bulgarian-Romanian conflict in Southern Dobrudja (Medieval and Modern Times)]. In: Fjadosik VA, Ewtuhow IA, Proharaw AA, Maljugin AI, editors. Listapadawskija sustrjechy – XII: matjeryjaly Mizhnarodnaj navukovaj vykladchycka-studjencaj kanferjencyi w gonar akadjemikaw M. M. Nikol’skaga i U. M. Percava; 16–17 listapada 2017 g.; Minsk, Belarus’ [November meetings – 12: materials of the International scientific teaching and student conference in honor of academicians N. N. Nikolsky and V. N. Pertsev; 2017 November 16–17; Minsk, Belarus]. Mіnsk: Belarusian State University; 2017. p. 204–213. Russian.
- Angeli FA. Ocherki istorii gagauzov – potomkov oguzov (seredina VIII – nachalo XXI v.) [Essays on the history of the Gagauz – descendants of the Oguzes (mid-8th – early 21st centuries)]. Kishinev: Tsentral’naya tipografiya; 2007. 640 p. Russian.
- Atanasov G. Dobrudzhanskoto despotstvo. K’m politicheskata, c’rkovnata, stopanskata i kulturnata istoriJa na Dobrudzha prez XIV vek [The Dobruja despotism. To the political, ecclesiastical, economic and cultural history of Dobruja in the XIV century]. Veliko T’rnovo: Faber; 2009. 496 p. Bulgarian.
- Coman V, Dobrotă C, Turcitu C. Dobrogea între medieval şi modern, 1406–1918. Constanţa: Ex Ponto; 2008. 209 р.
- Stănciugel R, Bălaşa L. Dobrogea în secolele VII–XIX. Evoluţie istorică. Bucureşti: DC Promotions; 2005. 258 p. Romanian.
- Rădulescu A, Bitoleanu I. Istoria Dobrogei. Constanța: Editura Ex Ponto; 1998. 534 р. Romanian.
- Dimitrov S, Zhechev N, Toneev V, editors. Istorija na Dobrudzha. Tom 3, 1420–1878. [History of Dobrudzha. Volume 3, 1420–1878]. Sofia: B’lgarskata Akademija na naukite; 1988. 327 p. Bulgarian.
- Kicse AI, Prigarin AA, Stanko VN, editors. Budzhak: istoriko-etnograficheskie ocherki narodov yugo-zapadnykh raionov Odesshchiny [Budzhak: historical and ethnographic essays of the peoples of the South-Western districts of Odessa region]. Odessa: PostScriptUm: SMIL; 2014. 744 p. Russian.
- Vinogradov VI, editor. Istoriya Balkan. Sud’bonosnoe dvadtsatiletie (1856–1878 gg.) [The history of the Balkans. The fateful twentieth anniversary (1856–1878)]. Moscow: Krasand; 2012. 336 p. Russian.
- Dobrev P, Aleksiev-Hofart A, Nankinov D, Ikonomova I, Dobreva M. B’lgarskata d’rzhavnost na sever ot Dunav kato politicheski i kulturen fenomen [Bulgarian statehood north of the Danube as a political and cultural phenomenon]. Sofia: Tangra; 2008. 302 p. Bulgarian.
- Popov Zh. B’lgarite v Severna Dobrudzha. 1878–1913 [Bulgarians in Northern Dobrudzha. 1878–1913]. Sofia: Ivan Vazov; 1991. 538 p. Bulgarian.
- Njagulov B. [Dobruja as a border and the border in Dobruja (before and after the Treaty of Berlin, 1878)]. In: Mitev P, Racheva V, compilers. Imperii, granici, politiki (XIX – nachaloto XX vek). Sbornik s materiali ot mezhdunarodna nauchna konferencija Sofijski universitet; 27–28 fevruari 2015 g.; Sofija, B’lgarija [Empires, borders, policies (19th – early 20th century). Collection of materials from an international scientific conference Sofia University; 2015 February 27–28; Sofia, Bulgaria]. Sofia: Universitetsko izdatelstvo «Sv. Kliment Ohridski»; 2016. p. 197–233. Bulgarian.
- Njagulov B, Todorov P, editors. Istorija na Dobrudzha. Tom 4, 1878–1944 [History of Dobrudzha. Volume 4, 1878–1944]. Veliko Tarnovo: Faber; 648 p. Bulgarian.
- Vinogradov VN, Kosik VI, Arsh GL, Iskenderov PA, Sokolovskaya OV, editors. V «porokhovom pogrebe Evropy». 1878–1914 gg. [In the «powder magazine of Europe». 1878–1914]. Moscow: Indrik; 2003. 544 p. Russian.
- Bolovan I, Pop I-A, compilers. Istoriya Rumynii [History of Romania]. Moscow: Ves’ mir; 2005. 680 p. Russian.
- Valeva EL, editor. Bolgariya v XX veke: ocherki politicheskoi istorii [Bulgaria in the XX century: essays on political history]. Moscow: Nauka; 2002. 463 p. Russian.
- Solonar’ VA. Ochishchenie natsii. Nasil’stvennye peremeshcheniya i etnicheskie chistki v Rumynii v period diktatury Iona Antonesku (1940–1944) [Cleansing the nation. Forced displacement and ethnic cleansing in Romania during the dictatorship of Ion Antonescu (1940–1944)]. Saint-Petersburg: Nestor-istoriya; 2020. 456 p. Russian.
- Sal’kov AP. [The problem of Southern Dobrudja from Neuilly to Munich: the Versailles dictatorship, the policy of the Comintern in the province, the situation in the Romanian Quadrille (November 1918 – September 1938)]. In: Kryuchkov IV, Pavlenko OV, editors. Rossiisko-Avstriiskii al’manakh: istoricheskie i kul’turnye paralleli. Vypusk VII [The Russian-Austrian Almanac: historical and cultural parallels. Issue 7]. Stavropol’: North Caucasus Federal University; 2019. p. 130–143. Russian.
- Sal’kov AP. [The USSR and the problem of Southern Dobrudja in international relations of the 30–40s of the 20th century]. Vesnik Belaruskaga dzjarzhawnaga wniversitjeta. Seryja 3, Gistoryja. Jekanomika. Prava. 2004;3:28–35. Russian.
- Kuzmanova A. Ot Nyoj do Krajova. V’pros’t za Juzhna Dobrudzha v mezhdunarodni otnosheniJa (1919–1940) [From Noy to Craiova. The Southern Dobruja question in international relations (1919–1940)]. Sofia: Nauka i izkustvo; 1989. 307 p. Bulgarian.
- Costea M. Relaţiile politico-diplomatice româno-bulgare (1938–1940). Cluj-Napoca: Editura Napoca Star; 2010. 475 p. Romanian.
- Ungureanu G. Problema Cadrilaterului în contextul relaţiilor româno-bulgare (1919–1940). Brăila: Muzeul Brăilei: Editura Istros; 2009. 456 p. Romanian.
- Sal’kov AP. [The Bulgarian-Romanian conflict around Southern Dobruja from Munich to the beginning of the Second World War (September 1938 – September 1939): Soviet and European foreign policy format]. In: Kahanowski AG, Belavusaw LS, Brygadzin PI, Burachonak AV, Karascjaljova A, Maljugin AI, editors. Pichjetawskija chytanni – 2019: universitjeckaja navuka i gistarychnaja adukacyja w Belarusi XX – pachatku XXI st. Da 85-goddzja stvarjennja gistarychnaga fakul’tjeta Belaruskaga dzjarzhawnaga wniversitjeta: matjeryjaly mizhnarodnaj navukova-praktychnaj kanferjencyi; 23–24 kastrychnika 2019 g.; Minsk, Belarus’ [Pichjeta readings – 2019: university science and historical education in Belarus in the 20th – early 21st centuries. To the 85th year of the creation of the history faculty of Belarusian State University: materials of the International scientific and practical conference; 2019 October 23–24; Minsk, Belarus]. Mіnsk: Belarusian State University; 2019. p. 79–84. Russian.
- Sal’kov AP. [International and regional problem of Southern Dobruja from the beginning of the Second World War to the Craiova Agreement (September 1939 – September 1940)]. In: Kokhanovskii AG, Shumeiko MF, Yanovskii OA, editors. Pichetovskie chteniya – 2020: voiny v istorii chelovechestva. K 75-letiyu Pobedy nad fashizmom: materialy mezhdunarodnoi nauchnoprakticheskoi konferentsii; 21 oktyabrya 2020 g.; Mіnsk, Belarus’ [Picheta readings – 2020: wars in the history of mankind. To the 75th anniversary of the Victory over fascism: materials of the International scientific and practical conference; 2020 October 21; Minsk, Belarus]. Minsk: Belarusian State University; 2020. p. 231–236. Russian.
- Tonev V, Zarchev J, editors. Kratka istorija na Dobrudzha [A brief history of Dobruja]. Varna: Georgi Bakalov; 1986. 438 p. Bulgarian.
- Valeva EL. [Return of Southern Dobrudja to Bulgaria in September 1940]. In: Danchenko SI, editor. Slavyane i Rossiya. Problemy voiny i mira na Balkanakh. XVIII–XXI vv. K 100-letiyu so dnya rozhdeniya akademika Yu. A. Pisareva [Slavs and Russia. Problems of war and peace in the Balkans. 18th–21st centuries. To the 100th anniversary of the birth of academician Yu. A. Pisareva]. Moscow: Institute of Slavic Studies of the Russian Academy of Sciences; 2017. p. 452–470. Russian.
- Andrei IG. [Colonistii români timoceni din Cadrilater]. Magazin istoric [Internet]. 2006 [cited 2016 November 12];12(477). Available from: http://web.archive.org/web/20080306075854/http://www.magazinistoric.itcnet.ro/?module=displaystory&story_id=872&format=html. Romanian.
- Berciu-Drăghicescu A, compiler. Aromâni, meglenoromâni, istroromâni: aspecte identitare şi culturale. Bucureşti: Editura Universităţii din Bucureşti; 2012. 788 p. Romanian.
- Tudor C. Administraţia românească în Cadrilater (1913–1940). Călăraşi: Agora; 2005. 375 p. Romanian.
- Bojchev P. [The Kraiov treaty and the liberation of Southern Dobrudja and Tutrakan]. In: Bojchev P, compiler. Tutrakan v istoricheskoto razvitie na Dobrudzha. Materiali ot nauchna konferencija; 21 septemvri 1994 g.; Tutrakan, B’lgarija [Tutrakan in the historical development of Dobruja. Proceedings of a scientific conference; 1994 September 21; Tutrakan, Bulgaria]. Tutrakan: [s. n.]; 1995. p. 175–200. Bulgarian.
- Genchev N. [Return of Southern Dobrudja to Bulgaria in 1940]. Istoricheski pregled. 1969;6:58–73. Bulgarian.
- Sirkov D. V’nshnata politika na B’lgarija. 1938–1941 [Foreign policy of Bulgaria. 1938–1941]. Sofija: Nauka i izkustvo; 1979. 343 p. Bulgarian.
- Sal’kov AP. Uregulirovanie problemy Juzhnoj Dobrudzhi (1939–1947 gg.). Novaja i novejshaja istorija; 2005;5:65–78. Russian.
- Preda-Mătăsaru A. Tratatul între România şi Bulgaria, semnat la Craiova la 7 septembrie 1940. Trecut şi prezent. Bucureşti: Lumina Lex; 2004. 400 р. Romanian.
- Rădulescu A, Bitoleanu I. Istoria Dobrogei. Constanța: Ex Ponto; 1998. 536 р. Romanian.
- Ungureanu D, Dumitrache N. Cedarea Cadrilaterului. Un moment dramatic din istoria românilor. In: Nicolescu G, editor. România în ecuaţia păcii şi a dictatului. Piteşti: Editura Paraleta 45; 2001. p. 314–325. Romanian.
- Crînguş I, Giurcă I. Cedarea şi evacuarea Cadrilaterului în anul 1940. Râmnicu Vâlcea: Editura Conphys; 2010. 398 р. Romanian.
- Giurcă I. Tratativele de la Craiova. Evacuarea Cadrilaterului în 1940. In: Nicolescu G, editor. România în ecuaţia păcii şi a dictatului. Piteşti: Editura Paraleta 45; 2001. p. 301–313. Romanian.
- Vojnikov I. Granicite na B’lgarija 1940–1947 g. [The borders of Bulgaria 1940–1947] [Internet]. 2010 [cited 2019 June 27]. Available from: http://www.bulgari-istoria-2010.com/booksBG/I_Vojnikov_BG_1941.pdf. Bulgarian.
- Valeva EL. [Bulgaria in the Soviet-German conflicts in the Balkans]. In: Volkov VK, Gibianskii LYa, editors. Vostochnaya Evropa mezhdu Gitlerom i Stalinym. 1939–1941 gg. [Eastern Europe between Hitler and Stalin. 1939–1941]. Moscow: Indrik; 1999. p. 363–404. Russian.
- Nedev N. Car Boris III. Dvorec’t i tajniJat cabinet [King Boris 3rd. The palace and the secret cabinet]. Plovdiv: Hermes; 2009. 584 p. Bulgarian.
- Calafeteanu C. România şi «Micile Puteri» vecine (1940–1944). Bucureşti: Enciclopedică; 2011. 291 p. Romanian.
- Răzvan L. Populaţia Dobrogei în perioada interbelică [Internet]. 2009 [cited 2019 March 13]. Available from: https://tulcealibrary.ro/wp-content/uploads/2017/02/Razvan-Limona-Populatia-Dobrogei.pdf. Romanian.
- Sal’kov AP. [Danube territorial conflict between Bulgaria and Romania over Southern Dobruja (1913–1940)]. In: Malovichko SI, editor. Novaya lokal’naya istoriya. Vypusk 2: Pogranichnye reki i kul’tura beregov: materialy vtoroi mezhdunarodnoi internet-konferentsii; 20 maya 2004 g.; Stavropol’, Rossiya [New local history. Issue 2: Border rivers and coastal culture: materials of the second international Internet conference; 2004 May 20; Stavropol, Russia]. Stavropol: Stavropol State University; 2004. p. 230–242. Russian.
- Sal’kov AP. Natsional’no-territorial’nye konflikty v Tsentral’no-Vostochnoi Evrope vo vneshnei politike SSSR (1938–1949 gg.) [National-territorial conflicts in Central-Eastern Europe in the foreign policy of the USSR (1938–1949)]. Minsk: Belarusian State University; 2019. 743 p. Russian.
- Cvetkov P. Pod sjankata na Stalin i Hitler. Tom 4, Stalin i TristranniJat pakt [Under the shadow of Stalin and Hitler. Volume 4, Stalin and the Tripartite Pact]. Sofia: Nov b’lgarski universitet; 2016. 984 p. Bulgarian.
- Volokitina TV. [The Bulgarian question and allies in the anti-Hitler coalition (1941–1945)]. In: Danchenko SI, editor. Slavyane i Rossiya. Problemy voiny i mira na Balkanakh. XVIII–XXI vv. K 100-letiyu so dnya rozhdeniya akademika Yu. A. Pisareva [Slavs and Russia. Problems of war and peace in the Balkans. 18th–21st centuries. To the 100th anniversary of the birth of Academician Yu. A. Pisarev]. Moscow: Institute of Slavic Studies of the Russian Academy of Sciences; 2017. p. 425–451. Russian.
- Sal’kov AP. [The regional factor of Dobruja in inter-allied relations from the beginning of the Great Patriotic War to the September Revolution in Bulgaria (June 1941 – September 1944)]. In: Karol’ AD, Shumejka MF, Janowski AA, editors. Pichjetawskija chytanni – 2021: 100 gadow BDU – pershamu wniversitjetu Belarusi: matjeryjaly mizhnarodnaj navukova-tjearjetychnaj kanferjencyi; 27–28 kastrychnika 2021 g.; Minsk, Belarus’ [Readings – 2021: 100 years BDU – the first university of Belarus: materials of the international scientific-theoretical conference; 2021 October 27–28; Minsk, Belarus]. Mіnsk: Belarusian State University; 2021. p. 658–666. Russian.
Copyright (с) 2023 Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя
Гэты прадукт даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрыбуцыя — Некамерцыйнае выкарыстанне») 4.0 Сусветная.
Аўтары, якія публікуюцца ў гэтым часопісе, пагаджаюцца з наступным:
1. Аўтары захоўваюць за сабой аўтарскія правы на работу і перадаюць часопісу права першай публікацыі работы на ўмовах ліцэнзіі Creative Commons Attribution-NonCommercial. 4.0 International (CC BY-NC 4.0).
2. Аўтары захоўваюць права заключаць асобныя кантрактныя дамоўленасці, звязаныя з неэксклюзіўным распаўсюджаннем версіі работы ў апублікаваным тут выглядзе (напрыклад, размяшчэнне яе ў інстытуцкім сховішчы, публікацыя ў кнізе) са спасылкай на яе арыгінальную публікацыю ў гэтым часопісе.
3. Аўтары маюць права размяшчаць сваю работу ў інтэрнэце (напрыклад, у інстытуцкім сховішчы або на персанальным сайце) да і ў час працэсу разгляду яе гэтым часопісам, паколькі гэта можа прывесці да прадуктыўнага абмеркавання і большай колькасці спасылак на дадзеную работу. (Гл. The Effect of Open Access).