Фарміраванне культу Сталіна ў БССР у 1934–1939 гг.

  • Аляксандр Аляксандравіч Гужалоўскі Беларускi дзяржаўны ўнiверсiтэт, пр. Незалежнасцi, 4, 220030, г. Мiнск, Беларусь

Анатацыя

З прыцягненнем архіўных крыніц, перыядычных выданняў і прац сучасных даследчыкаў разгледжана фарміраванне культу Сталіна ў Савецкай Беларусі. Нешматлікія працы, якія з’явіліся падчас дзвюх хваль дэсталінізацыі – у другой палове 1950-х – 1960-я гг. і ў другой палове 1980-х – 1990-я гг., – не раскрылі феномен культу правадыра ў БССР. У іх былі толькі пазначаны контуры дадзенай праблемы, без высвятлення яе сутнасці, канкрэтных форм праяўлення і наступстваў. Разглядаецца перыяд ад XVII з’езда ВКП(б), калі культ пачаў актыўна фарміравацца, да 60-гадовага юбілею Сталіна, калі шанаванне правадыра дасягнула свайго піка. Дапоўнены неабмежаваным гвалтам, культ не менш эфектыўна, чым марксісцкая дактрына, мабілізаваў грамадства на падтрымку савецкага таталітарнага рэжыму. Культ правадыра паходзіў з традыцыйнага, архаічнага грамадства і меў ірацыянальныя пачаткі, што наглядна ілюстравала ўся савецкая палітычная культура. Галоўным інструментам яго канструявання была партыйная бюракратыя – сапраўдны кіруючы клас савецкага грамадства. Культ укараняўся з дапамогай прапагандысцкай машыны і ўяўляў сабой, па сутнасці, дзяржаўную рэлігію з уласнымі свяшчэннымі тэкстамі, дагматамі, рытуаламі, абрадамі, урачыстасцямі і святынямі. Па ўказанні і пад кантролем партыйнага кіраўніцтва вобраз харызматычнага правадыра мэтанакіравана фарміраваўся на працягу другой паловы 1930-х гг. з дапамогай сродкаў масавай інфармацыі, літаратуры, мастацтва, а таксама ўстаноў адукацыі.

Біяграфія аўтара

Аляксандр Аляксандравіч Гужалоўскі, Беларускi дзяржаўны ўнiверсiтэт, пр. Незалежнасцi, 4, 220030, г. Мiнск, Беларусь

доктар гістарычных навук, прафесар; прафесар кафедры этналогіі, музеялогіі і гісторыі мастацтваў гістарычнага факультэта

Літаратура

  1. Kamenskaya NV. [On some issues of historical research development in Byelorussia]. Voprosy istorii. 1960;11:159–167. Russian.
  2. Kuchynski UA, Margunski SP. [Рopular sovereignty as the basis of constitutional construction in a socialist state]. Vesci Akadjemii navuk Belaruskaj SSR. Seryja gramadskih navuk. 1964;4:21–28. Belarusian.
  3. Shykunow VS. [The development of prosecutors in Soviet Byelorussia]. Vesci Akadjemii navuk Belaruskaj SSR. Seryja gramadskih navuk. 1967;4:94–102. Belarusian.
  4. Kostjuk MP. Bol’shevistskaya sistema vlasti v Belarusi [The Bolshevik system of state power in Belarus]. Moscow: Institut rossijskoj istorii RAN; 2002. 340 p. Russian.
  5. Platonaw RP. Palityki. Idjei. Ljosy. Gramadzjanskija pazicyi va wmovah narastannja idjeolaga-palitychnaga dyktatu w Belarusi 20–30-h gadow [Politics. Ideas. Fates: social positions in the face of growing ideological and political dictate in Belarus in 1920–1930s]. Minsk: Belarusian Archival Science and Records Management Research Institute; 1996. 382 p. Belarusian.
  6. Prot’ko TS. Stanovlenie sovetskoi totalitarnoi sistemy v Belarusi (1917–1941 gg.) [Formation of the Soviet totalitarian system in Belarus (1917–1941)]. Minsk: Tesej; 2002. 688 p. Russian.
  7. Trotskij LD. Stalin. Tom 2 [Stalin. Volume 2]. Moscow: Terra; 1990. 285 р. Russian.
  8. Friedrich CJ, Brzezinski ZK. Totalitarian Dictatorship and Autocracy. Cambridge: Harvard University Press; 1965. 439 p.
  9. Ennker B. Politische Herrschaft und Stalinkult, 1929–1939. In: Plaggenborg S, editor. Stalinismus. Neue Forschungen und Konzepte. Berlin: Verlag Arno Spitz; 1998. S. 151–184.
  10. Gill G. Symbols and legitimacy in Soviet politics. Сambridge: Сambridge University Press; 2011. 356 p.
  11. Morgan K. International communism and the cult of the individual: leaders, tribunes and martyrs under Lenin and Stalin. London: Palgrave Macmillan; 2017. 363 p.
  12. Rees EA. Leader cults: varieties, preconditions and functions. In: Apor B, Behrends JC, Jones P, Rees EA, editors. The leader cult in communist dictatorships: Stalin and the Eastern Bloc. New York: Palgrave Macmillan; 2004. p. 3–26.
  13. Rolf M. Working towards the centre: leader cults and spatial politics in pre-war Stalinism. In: Apor B, Behrends JC, Jones P, Rees EA, editors. The leader cult in communist dictatorships: Stalin and the Eastern Bloc. New York: Palgrave Macmillan; 2004. p. 141–157.
  14. Plamper J. Alkhimiya vlasti. Kul’t Stalina v izobrazitel’nom iskusstve [The alchemy of power. The Stalin cult in a fine art]. Мoscow: Novoe literaturnoe obozrenie; 2010. 496 p. Russian.
  15. Pisch A. The personality cult of Stalin in Soviet posters, 1929–1953: archetypes, inventions and fabrications. Canberra: ANU Press; 2016. 516 p.
  16. Shtjoppler B, Zuppan A. [«Revolution from above» and cult of Stalin]. In: Nosov BV, editor. Slavjanskie narody: obshhnost’ istorii i kul’tury. K 70-letiju chlena-korrespondenta Rossijskoj akademii nauk Vladimira Konstantinovicha Volkova [Slavic peoples: community of history and culture. To the 70th anniversary of corresponding member of the Russian Academy of Sciences Vladimir Volkov]. Moscow: Indrik; 2000. p. 286–305. Russian.
  17. Kelly C. Riding the magic carpet: children and leader cult in the Stalin era. The Slavic and East European Journal. 2005;49(2):199–224. DOI: 10.2307/20058260.
  18. Sobanet A. Generation Stalin: french writers, the fatherland, and the cult of personality. Bloomington: Indiana University Press; 2018. 312 р.
  19. Post JM. Current concepts of the narcissistic personality: implications for political psychology. Political Psychology. 1993;14(1):99–121.
  20. Ashirova A. Stalinismus und Stalin-Kult in Zentralasien. Turkmenistan 1924–1953. Stuttgart: Ibidem-Verlag; 2009. 412 S.
  21. Berdjaev NA. [The Religious Foundations of Bolshevism. (From the Religious Psychology of the Russian People)]. In: Berdjaev NA. Duhovnye osnovy russkoj revolucii. Opyty 1917–1918 gg. [Spiritual foundation of the Russian revolution. Experiences of 1917–1918s]. Bronnikova VE, compiler. Saint Petersburg: Izdatel’stvo russkogo khristianskogo gumanitarnogo instituta; 1999. 429 р. Russian.
  22. Eliade M. Sacrum i profanum: o istocie religijności. Reszke R, tłumacz. Warszawa: Wydawnictwo KR; 1999. 206 s.
  23. Sebag-Montefiore S. Stalin: dvor Krasnogo monarkha [Stalin: the court of the Red tsar]. Moscow: OLMA-PRESS; 2005. 764 p. Russian.
  24. Davies S. Popular Opinion in Stalin’s Russia: terror, propaganda and dissent, 1934–1941. Cambridge: Cambridge University Press; 1997. 258 р.
  25. Kancher Е. [From the history of the Civil War in Byelorussia in 1917–1920 (written on memories, personal records and documents)]. Belaruskaya dumka. 2010;1:92–97. Russian.
Апублікавана
2019-07-25
Ключавыя словы: культ Сталіна, Савецкая Беларусь, партыйная бюракратыя, таталітарны рэжым, сродкі масавай інфармацыі, літаратура, мастацтва, юбілей, дзяржаўная рэлігія
Як цытаваць
Гужалоўскі А. А. Фарміраванне культу Сталіна ў БССР у 1934–1939 гг. // Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя. 2019. 3. С. 57-67.