Дзве «даўніны» – адна палітыка: «юр’еўская даніна» і «казанская даніна» ў рускай дыпламатыі і гістарычнай думцы 1550–60-х гг.

  • Філіп Дзмітрыевіч Падбярозкін Беларускi дзяржаўны ўнiверсiтэт, пр. Незалежнасцi, 4, 220030, г. Мiнск, Беларусь
DOI:: https://doi.org/10.33581/2520-6338-2019-3-74-82

Анатацыя

На пачатку 1550-х гг. дыпламаты рускага цара Івана IV упершыню выкарысталі легенды пра «казанскую даніну» і «юр’еўскую даніну» для абгрунтавання гістарычнага панавання над землямі Казанскага ханства і нямецкай Лівоніі. Сведчанні пра «казанскую даніну» ўпершыню актуалізуюцца падчас кіравання Івана IV, а «юр’еўская даніна» узгадваецца ў руска-лівонскіх пагадненнях XV ст., аднак іх паходжанне застаецца гістарычнай таямніцай. У артыкуле ўпершыню ў гістарыяграфіі праводзіцца параўнальны аналіз абедзвюх легенд, робіцца спроба выявіць іх крыніцы, аўтара, ролю ў абгрунтаванні кантынуітэту Русі часоў першых Рурыкавічаў і маскоўскага гасудара Івана IV, узаемасувязь тэрмінаў «вотчына», «даніна» і «зямля». З 1470-х гг. у Маскве пачалі пераасэнсоўваць падатковыя адносіны, якія існавалі ў мангола-цюркскай палітычнай прасторы. Праявамі гэтага была спроба перастаць даваць «падарункі» крымскаму хану (1473), а таксама патрабаванне даніны «па-даўнейшаму» епіскапу Дэрпта (1474). У выніку творчай пераапрацоўкі тэксту Аповесці мінулых гадоў рускія кніжнікі пастуліравалі тоеснасць Волжскай Булгарыі і Казанскага ханства, старажытнарускага Юр’ева і нямецкага Дэрпта ў межах Ніканаўскага зводу. Асноўным крытэрыем для спадчыннага панавання над тэрыторыяй з’яўлялася «зямля» як палітычная адзінка, не звярталася ўвага на палітычную і рэлігійную ідэнтычнасць яе насельніцтва. Выказана меркаванне, што царскі акольнічы Аляксей Адашаў рэдагаваў гісторыю «юр’еўскай даніны» па ўзоры сюжэта пра «казанскую даніну». Такім чынам, паміж дзвюма легендамі існуе генеалагічная ўзаемасувязь.

Біяграфія аўтара

Філіп Дзмітрыевіч Падбярозкін, Беларускi дзяржаўны ўнiверсiтэт, пр. Незалежнасцi, 4, 220030, г. Мiнск, Беларусь

аспірант кафедры гісторыі Расіі гістарычнага факультэта. Навуковы кіраўнік – кандыдат гістарычных навук, прафесар А. А. Яноўскі

Літаратура

  1. Karpov GF, editor. Pamyatniki diplomaticheskikh snoshenii Moskovskogo gosudarstva s Pol’sko-Litovskim gosudarstvom. Chast’ 2, 1533–1560 [The sources for diplomatic relations between Moscow State and Polish-Lithuanian Commonwealth. Part 2, 1533–1560]. Saint Petersburg: Tipografiya F. Elionskogo i K°; 1887. 708 p. (Collection of the Imperial Russian Historical Society; volume 59). Russian.
  2. Pelenski J. Russia and Kazan. Conquest and imperial ideology (1438–1560). The Hague: Mouton; 1974. 368 p.
  3. Erusalimskij KJu. Istoriya na posol’skoi sluzhbe: diplomatiya i pamyat’ v Rossii XVI v. [History at diplomatic service: diplomacy and memory in XVI century Russia]. Мoscow: State University «Higher School of Economics»; 2005. 56 p. Russian.
  4. Shcherbachev YuN. Kopengagenskie akty, otnosyashchiesya k russkoi istorii. Vypusk 1, 1326–1569 gg. [The Copenhagen acts, related to the Russian history. Issue 1, 1326–1569]. Moscow: Obshchestvo istorii i drevnostei rossiiskikh pri Moskovskom universitete; 1915. 320 p. Russian.
  5. Valk SN, editor. Gramoty Velikogo Novgoroda i Pskova [Charters of the Great Novgorod and Pskov]. Moscow: Publishing house of the Academy of Science of USSR; 1949. 407 p. Russian.
  6. Shaskol’skij IP. The Russian-Livonian negotiations of 1554 and the issue of the Livonian tribute. In: Zimin AA, Pashuto VT, editors. Mezhdunarodnye svyazi Rossii do XVII v. Moscow: Publishing House of the Academy of Science of USSR; 1961. p. 376–399. Russian.
  7. Popov VE, Filjushkin AI. The Russian-Livonian treaties of 1554. Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. 2010;1(7):109–130. Russian.
  8. Arbusow L, Herausgeber. Liv-, est- und kurländisches Urkundenbuch. Abteilung 2. Band 2, 1501–1505. Riga: J. Deubner; 1905. 760 S.
  9. Schiemann T. Rußland, Polen und Livland bis ins 17. Jahrhundert. Band. 2. Berlin: Grote; 1887. 410 S.
  10. Forsten GV. Baltiiskii vopros v XVI i XVII stoletiyakh (1544–1648). Tom 1. Saint Petersburg: Tipografiya V. S. Balasheva i K°; 1893. 717 p. Russian.
  11. Arbusow L. Grundriß der Geschichte Liv-, Est- und Kurlands. Riga: Jonk und Poliewsky; 1918. 291 S.
  12. Stern C. Der Vorwand zum grossen Russenkriege 1558. Riga: E. Bruhns; 1936. 18 S.
  13. Jur’ens II. [The issue of the Livonian tribute]. Varshavskie universitetskie izvestiya. 1913;6–9:1–8, 9–16, 17–32, 33–57. Russian.
  14. Platonov SF, editor. Polnoe sobranie russkikh letopisei. Tom 13 [Complete Russian chronicles. Volume 13]. Saint Petersburg: Tipografiya I. N. Skorokhodova; 1904. 302 p. Russian.
  15. Monumenta Livoniae antiquae. Band 2. Riga: E. Frantzen’s Buchhandlung; 1839. 532 s.
  16. Zimin AA. I. S. Peresvetov i ego sovremenniki. Ocherki po istorii russkoi obshchestvenno-politicheskoi mysli serediny XVI veka [I. S. Peresvetov and his contemporaries. Essays on the history of Russian socio-political thought of the mid 16th century]. Moscow: AN SSSR; 1958. 498 p. Russian.
  17. Kloss BM. Nikonovskii svod i russkie letopisi XVI–XVII vekov [Nikon chronicle and Russian chronicles of 16th–17th centuries]. Moscow: Nauka; 1980. 312 p. Russian.
  18. Rozanova SP, editor. Polnoe sobranie russkikh letopisei. Tom 22, vypusk 1 [Complete Russian chronicles. Volume 22, issue 1]. Saint Petersburg: Tipografiya M. A. Aleksandrova; 1911. 580 p. Russian.
  19. Adrianova-Peretc VP, editor. Povest’ vremennykh let [The Primary Chronicle]. Saint Petersburg: Nauka; 1996. 667 p. Russian.
  20. Russkie akty Kopengagenskogo gosudarstvennogo arkhiva, izvlechennye Yu. N. Shcherbachevym [Russian acts of Copenhagen State Archive]. Saint Petersburg: Pechatnya S. P. Yakovleva; 1897. 29 p. Russian.
  21. Buchkov AF, editor. Polnoe sobranie russkikh letopisei. Tom 9 [Complete Russian chronicles. Volume 9]. Saint Petersburg: Tipografiya E. Pratsa; 1862. 283 p. Russian.
  22. Buchkov AF, editor. Polnoe sobranie russkikh letopisei. Tom 10 [Complete Russian chronicles. Volume 10]. Saint Petersburg: Tipografiya Ministerstva vnutrennikh del; 1885. 244 p. Russian.
  23. Platonov SF, editor. Polnoe sobranie russkikh letopisei. Tom 11 [Complete Russian chronicles. Volume 11]. Saint Petersburg: Tipografiya I. N. Skorokhodova; 1897. 256 p. Russian.
  24. Polnoe sobranie russkikh letopisei. Tom 1, vypuski 1–3 [Complete Russian chronicles. Volume 1, issues 1–3]. Leningrad: Publishing House of the Academy of Science of USSR; 1926–1928. 379 p. Russian.
  25. Gorskij AA. Rus’. Ot slavyanskogo rasseleniya do Moskovskogo tsarstva. [Rus. From the Slavonic resettlement to the Kingdom of Moscow]. Moscow: Yazyki slavyanskoi kul’tury; 2004. 368 p. Russian.
  26. Nasonov AN, editor. Novgorodskaya Pervaya letopis’ starshego i mladshego izvodov [The Novgorod Primary chronicle]. Moscow: Publishing House of the Academy of Science of USSR; 1950. Russian.
  27. Karpov GF, editor. Pamyatniki diplomaticheskikh snoshenii Moskovskogo gosudarstva s Pol’sko-Litovskim gosudarstvom. Chast’ 3, 1560–1571 [The sources for diplomatic relations between Moscow State and Polish-Lithuanian Commonwealth. Part 3, 1560–1571]. Saint Petersburg: Tipografiya A. L. Katanskogo i K°; 1892. 937 p. (Collection of the Imperial Russian Historical Society; volume 59). Russian.
  28. Pokrovskii NN, Lenkhoff GD, editors. Stepennaya kniga tsarskogo rodosloviya po drevneishim spiskam. Tom 1 [The genealogy of Russian Kings according to the oldest extant versions. Volume 1]. Moscow: Yazyki slavyanskoi kul’tury; 2007. 624 p. Russian.
  29. Nasonov AN, editor. Pskovskie letopisi. Vypusk 2 [The Pskov chronicles. Issue 2]. Moscow: Publishing House of the Academy of Science of USSR; 1955. 364 p. Russian.
  30. Filjuškin AI. Der Livländische Krieg ist der «Heilige Krieg»: Die europäische und die russische Perspektive. In: Brüggemann K, Woodworth BD, editors. Russland an der Ostsee. Imperiale Strategien der Macht und kulturelle Wahrnehmungsmuster (16. bis 20. Jahrhundert) = Russia on the Baltic Imperial Strategies of Power and Cultural Patterns of Perseptions (16th–20th Centuries). Wien: Böhlau; 2012. S. 67–89.
  31. Frötschner R. Der livländische Krieg (1558–1582/83) – ein Glaubenskrieg des Moskauer Zartums? Der Krieg im Spiegel der zeitgenössischen offiziellen Moskauer Historiographie. In: Brunner H, Herausgeber. Der Krieg im Mittelalter und in der Frühen Neuzeit: Gründe, Begründungen, Bilder, Bräuche, Recht. Wiesbaden: Reichert, 1999. S. 373–394.
  32. Karpov GF, editor. Pamyatniki diplomaticheskikh snoshenii Moskovskogo gosudarstva s Krymskoyu i Nogaiskoyu ordami i Turtsiei. Chast’ 1, 1474–1505 [The sources for diplomatic relations between Moscow State and Crimea, Nogai Horde and Turkey. Part 1, 1474–1505]. Saint Petersburg: Tipografiya F. Eleonskogo i K°; 1884. 633 p. (Collection of the Imperial Russian Historical Society; volume 41). Russian.
  33. Kurbskij AM. Istoriya o delakh velikogo knyazya Moskovskogo [The story about the affairs of the Great Prince of Moscow]. Erusalimskii KYu, editor, Alekseev AA, translator. Moscow: Nauka; 2015. 942 p. Russian.
  34. Karpov GF, editor. Pamyatniki diplomaticheskikh snoshenii Moskovskogo gosudarstva s Pol’sko-Litovskim gosudarstvom. Tom 35, Chast’ 1, 1487–1533 [The sources for diplomatic relations between Moscow State and Polish-Lithuanian Commonwealth. Volume 35, part 1, 1487–1533]. Saint Petersburg: Tipografiya F. Eleonskogo i K°; 1882. 870 p. (Collection of the Imperial Russian Historical Society; volume 35). Russian.
  35. Selart A. Livland – ein russisches Erbland? In: Brüggemann K, Woodworth BD, editors. Russland an der Ostsee. Imperiale Strategien der Macht und kulturelle Wahrnehmungsmuster (16. bis 20. Jahrhundert) = Russia on the Baltic Imperial Strategies of Power and Cultural Patterns of Perseptions (16th–20th Centuries). Wien: Böhlau; 2012. S. 29–65.
  36. Khodarkovsky M. «Third Rome» or a Tributary State? A view of Moscow from the Steppe. In: Kappeler A, editor. Die Geschichte Russlands im 16 und 17. Jahrhundert aus der Perspektive seiner Regionen. Wiesbaden: Harrasowitz Verlag; 2004. p. 363–374.
Апублікавана
2019-07-30
Ключавыя словы: «казанская даніна», «юр’еўская даніна», Іван IV, Лівонія, Казанскае ханства, Волжская Булгарыя, Аляксей Адашаў, Руская дзяржава, Рурыкавічы, Ніканаўскі звод, Юр’еў, руска-лівонскія адносіны, «вотчына», «даўніна», «зямля»
Як цытаваць
Падбярозкін Ф. Д. Дзве «даўніны» – адна палітыка: «юр’еўская даніна» і «казанская даніна» ў рускай дыпламатыі і гістарычнай думцы 1550–60-х гг. // Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя. 2019. 3. С. 74-82.
Выпуск
№ 3 (2019): Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя
Падзел
Усеагульная гісторыя

Copyright (с) 2019 Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя

Ліцэнзія Creative Commons

Гэты прадукт даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрыбуцыя — Некамерцыйнае выкарыстанне») 4.0 Сусветная.

Аўтары, якія публікуюцца ў гэтым часопісе, пагаджаюцца з наступным:

 

1. Аўтары захоўваюць за сабой аўтарскія правы на работу і перадаюць часопісу права першай публікацыі работы на ўмовах ліцэнзіі Creative Commons Attribution-NonCommercial. 4.0 International (CC BY-NC 4.0).

2. Аўтары захоўваюць права заключаць асобныя кантрактныя дамоўленасці, звязаныя з неэксклюзіўным распаўсюджаннем версіі работы ў апублікаваным тут выглядзе (напрыклад, размяшчэнне яе ў інстытуцкім сховішчы, публікацыя ў кнізе) са спасылкай на яе арыгінальную публікацыю ў гэтым часопісе.

3. Аўтары маюць права размяшчаць сваю работу ў інтэрнэце (напрыклад, у інстытуцкім сховішчы або на персанальным сайце) да і ў час працэсу разгляду яе гэтым часопісам, паколькі гэта можа прывесці да прадуктыўнага абмеркавання і большай колькасці спасылак на дадзеную работу. (Гл. The Effect of Open Access).