Багемізмы ў стараўкраінскім літаратурным помніку «Луцыдарый»

  • Ганна Віктараўна Алексяевіч Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі, вул. Сурганава, 1, корп. 2, 220072, г. Мінск, Беларусь https://orcid.org/0000-0003-2950-9890

Анатацыя

Аналізуецца стараўкраінскі літаратурны помнік «Луцыдарый» – пераклад старачэшскага апакрыфічнага твора «Lucidář». Даследуецца мова трох яго стараўкраінскіх спісаў, якая ўтрымлівае шматлікія запазычанні іншаславянскага паходжання – чэшскага, польскага і царкоўнаславянскага. Наяўнасць паланізмаў і царкоўнаславянізмаў тлумачыцца агульнымі ўмовамі развіцця стараўкраінскай пісьменнасці, якая знаходзілася пад працяглым уплывам польскай і царкоўнаславянскай моў. Чэшскія запазычанні, ці багемізмы, праніклі ў стараўкраінскі літаратурны помнік «Луцыдарый» непасрэдна з крыніцы перакладу. Па выніках гісторыка-этымалагічнага аналізу выяўляюцца наступныя багемізмы: гнед, звѣрница (звѣраница), кузло (каузлостосъ), кожула, лепкое (липское) море. Падрабязнае вывучэнне заходнеславянскага (у прыватнасці, чэшскага) моўнага ўплыву на літаратурныя помнікі ўсходнеславянскай пісьменнасці садзейнічае лепшаму разуменню працэсаў міжславянскага ўзаемадзеяння.

Біяграфія аўтара

Ганна Віктараўна Алексяевіч, Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі, вул. Сурганава, 1, корп. 2, 220072, г. Мінск, Беларусь

кандыдат філалагічных навук; старшы навуковы супрацоўнік сектара этналінгвістыкі і фальклору аддзела славістыкі і тэорыі мовы Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа

Літаратура

  1. Petišková D. Recepce středověkého výkladového sborníku Lucidarius v ukrajinském literárním prostředí = The reception of the medieval compendium Lucidarius in the Ukrainian literary milieu [disertační práce]. Praha: Univerzita Karlova; 2017. 203 s.
  2. Temčinas SYu. [Russian translation of 1636 of the Czech Lucidarius (Olomouc, 1622)]. Res Humanitariae. 2020;28:146–163. Russian. DOI: 10.15181/rh.v28i0.2230.
  3. Temčinas SYu. [Tatras in the oldest Russian translation of the Czech Lucidarius: time and place of the translation]. Senoji Lietuvos Literatūra. 2020;50:98–106. Russian.
  4. Temčinas SYu. Lucidarius in Russia, Belarus, Ukraine, Poland, and Czechia: types of reception in the mid-16th to the first quarter of the 20th century. Slavistica Vilnensis. 2021;66(1):10–22. Russian. DOI: 10.15388/SlavViln.2021.66(1).56.
  5. Temčinas SYu. The 1563 Ruthenian translation of the Czech Lucidář in a manuscript copy of the first half of the 17th century: publication. Slavistica Vilnensis. 2021;66(1):129–141. Russian. DOI: 10.15388/SlavViln.2021.66(1).65.
  6. Zíbrt Č, editor. Staročeský Lucidář: text rukopisu Fürstenberského a prvotisku z roku 1498. Praha: Nákladem České akademie císaře Františka Josefa pro vědy, společnost a umění; 1903. 84 s.
  7. Brynychová V. České Proroctví Sibyllino v ruském překladě. Český Lid. 1927;27:49–60.
  8. Florovskii AV. Chekhi i vostochnye slavyane. Ocherki po istorii cheshsko-russkikh otnoshenii (X–XVIII vv.). Tom 2 [Bohemia and the East Slavs. Essays on the history of Czech-Russian relations (10th–18th centuries). Volume 2]. Praha: Slovanský ústav; 1947. 548 p. Russian.
  9. Andel VP. [To the history of Czech-Belarusian cultural ties]. In: Kril’ M, Chornij V, compilers. Ukrai’ns’ke slov’janoznavstvo. Vypusk 3. Problemy slov’janoznavstva. Lviv: Instytut slavistyky L’vivs’kogo nacional’nogo universytetu imeni Ivana Franka; 1970. p. 107–113. Ukrainian.
  10. Bulyka AM. [Czech vocabulary in the publications of F. Skaryna]. Vesci Akadjemii navuk BSSR. Seryja gramadskih navuk. 1970;4:123–131. Belarusian.
  11. Alekseev A. [«Song of songs» in the Czech Bible and East Slavonic translations of the 15th–16th centuries]. Slavia. 1983;52(3–4):283–289. Russian.
  12. Brazgunow AU. [Borrowings from the Czech language in the translation of «Tale of the Trojan war»]. In: Chernyshova LV, editor. Slovo vo vremeni i prostranstve [Word in time and space]. Minsk: Belarusian State Pedagogical University named after Maxim Tank; 1999. p. 30–32. Belarusian.
  13. Verkholantsev J. Ruthenica Bohemica: Ruthenian translations from Czech in the Grand Duchy of Lithuanian and Poland. Wien: LIT; 2008. 215 p.
  14. Aleksiayevich AV. Bohemisms in the Old Belarusian translations of the «Song of songs». Slavyanovedenie. 2022;2:54–66. Russian. DOI: 10.31857/S0869544X0019025-0.
  15. Aleksiayevich HV. [Bohemisms in the Old Belarusian «Tales about Sibyl the prophetess»]. In: Kapylow IL, editor. Belaruskaja mova – galownaja gistoryka-kul’turnaja kashtownasc’ nacyi i dzjarzhavy. Matjeryjaly I Mizhnarodnaga kangrjesa, prysvechanaga 90-goddzju Instytuta movaznawstva imja Jakuba Kolasa NAN Belarusi. Chastka 1 [The Belarusian language is the main historical and cultural value of the nation and the state. Proceedings of the 1st International congress dedicated to the 90th anniversary of the Yakub Kolas Institute of Linguistics of the National Academy of Sciences of Belarus. Part 1]. Minsk: Belaruskaja navuka; 2021. p. 16–22. Belarusian.
  16. Aleksiayevich HV. Bohemisms in Old Belarusian «Book of Taudal the knight». Journal of the Belarusian State University. Philology. 2021;3:77–84. Belarusian.
  17. Yavorskii YuA. Novye rukopisnye nakhodki v oblasti starinnoi karpato-russkoi pis’mennosti XVI–XVIII vekov [New manuscript finds in the field of ancient Carpatho-Russian literature of the 16th–18th centuries]. Praha: Sbor pro vyzkum Slovenska a Podkarpat Rusi; 1931. 133 s. Russian.
  18. Karskii EF. Trudy po belorusskomu i drugim slavyanskim yazykam [Works on Belarusian and other Slavic languages]. Moscow: Akademiya nauk SSSR; 1962 [Little Russian Lucidarium according to a manuscript of the 17th century]; p. 518–557. Russian.
  19. Franko IYa, compiler. Apokryfy i legendy z ukrai’ns’kyh rukopysiv. Tom 4. Apokrify eshatol’ogichni [Apocrypha and legends from Ukrainian manuscripts. Volume 4. Eschatological Apocrypha]. Lviv: Naukove tovarystvo imeny Shevchenka; 1906. 524 p. Ukrainian.
  20. Petishkova D. Česká a ukrajinská redakce středověkého výkladového sborníku Lucidarius (způsob užití minulých časů v české a ukrajinské redakci ve srovnání s redakcí ruskou). In: Palamarchuk OL, editor. Komparatyvni doslidzhennja slov’janskyh mov i literatur. Vypusk 19: pam’jati akademika Leonida Bulahovs’kogo [Comparative studies of Slavic languages and literatures. Issue 19: in memory of academician Leonid Bulakhovskyi]. Kyiv: Taras Shevchenko National University of Kyiv; 2012. p. 117–124.
  21. Žeňuch P. [Sources of Byzantine-Slavic tradition and culture in Slovakia]. Bratislava: Slavistický ústav Jána Stanislava SAV; 2013. 482 p. Dohromady s Slovenský komitét slavistov, Centrum spirituality Východ – Západ Michala Lacka, Pontifi cio Istituto Orientale. Russian.
Апублікавана
2023-06-29
Ключавыя словы: стараўкраінская мова, старачэшская мова, іншаславянскія запазычанні, багемізм, паланізм, царкоўнаславянізм
Як цытаваць
Алексяевіч Г. В. Багемізмы ў стараўкраінскім літаратурным помніку «Луцыдарый» // Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Філалогія. 2023. 2. С. 115-124.
Выпуск
№ 2 (2023): Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Філалогія
Падзел
Мовазнаўства

Copyright (с) 2023 Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Філалогія

Ліцэнзія Creative Commons

Гэты прадукт даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрыбуцыя — Некамерцыйнае выкарыстанне») 4.0 Сусветная.

Аўтары, публікуюцца ў дадзеным часопісе, згаджаюцца з наступным:

  1. Аўтары захоўваюць за сабой аўтарскія правы на працу і прадастаўляюць часопісу права першай публікацыі працы на ўмовах ліцэнзіі Creative Commons Attribution-NonCommercial. 4.0 International (CC BY-NC 4.0).
  2. Аўтары захоўваюць права заключаць асобныя кантрактныя дамоўленасці, якія тычацца неэксклюзіўнага распаўсюджвання версіі працы ў апублікаваным тут выглядзе (напрыклад, размяшчэнне яе ў інстытуцкім сховішчы, публікацыю ў кнізе) са спасылкай на яе арыгінальную публікацыю ў гэтым часопісе.
  3. Аўтары маюць права размяшчаць іх працу ў інтэрнэце (напрыклад, у інстытуцкім сховішчы або на персанальным сайце) да пачатку і падчас працэсу разгляду яе дадзеным часопісам, паколькi гэта можа прывесці да прадуктыўнага абмеркавання і большай колькасці спасылак на дадзеную працу. (Гл. The Effect of Open Access).