Сістэматызацыя права ВКЛ і пытанне паправы Трэцяга статута ВКЛ на сойміках Нова- гародскага ваяводства 1587–1632 гг.

  • Андрэй Аляксандравіч Радаман незалежны даследчык, зав. Някрасава, 3-2, 220040, г. Мінск, Беларусь

Анатацыя

Сцвярджаецца, што павятовыя соймікі Новагародскага ваяводства неаднаразова карысталіся правам заканадаўчай ініцыятывы. Адзначана, што ў 1587 г. было прапанавана ўнесці змены ў шэраг артыкулаў праекта Статута Вялікага Княства Літоўскага, якія вызначалі склад злачынства «знявага каралеўскай вялікасці», юрыдычную адказнасць за яго здзяйсненне і парадак судовага разгляду такіх спраў, што магло паўплываць не толькі на канчатковую рэдакцыю арт. 2–5 раздзела I, але і на распрацоўку і прыняцце арт. 2 канстытуцый сойма 1588 г. Канстатуецца, што ў 1601 і 1607 гг. новагародскі соймік выступіў з ініцыятывай прыняцця ўхвал, якія ўносілі папраўкі ў тэкст арт. 46 раздзела IV Статута Вялікага Княства Літоўскага, які вызначаў тэрміны правядзення сесій земскіх судоў. Заўважана, што ў 1607 г. слонімскі соймік праз рэцэпцыю кароннага права ўнёс карэктывы ў тэкст арт. 104 раздзела IV Статута Вялікага Княства Літоўскага, які вызначаў колькасць і абавязкі возных-генералаў, і статутная норма была зменена ў выніку санкцыянавання манархам рашэння, прынятага на рэгіянальным узроўні. Паказана, што прадстаўнікі новагародскай шляхты пратэстанцкага веравызнання кальвіністы А. Харытановіч, вялікі пісар (1574–1589), і Ё. Галаўня, новагародскі земскі суддзя (1580–1598), а таксама антытрынітарый В. Зянковіч-Ціхінскі, маршалак (1588–1613) і земскі суддзя Новагародскай зямлі (1598–1613), прымалі актыўны ўдзел у працы над сістэматызацыяй права не толькі на сойміках, але і на галоўных з’ездах Вялікага Княства Літоўскага, соймах і ў складзе камісій, якія ствараліся з мэтай выпраўлення і сістэматызацыі айчыннага заканадаўства.

Літаратура

  1. Zakrzewski A. B. O kulturze prawnej Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII wieku – uwagi wstępne. In: Kultura i języki Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kraków, 2005. P. 33–63 (in Pol.).
  2. Zakrzewski A. B. Statuty Litewskie – zasady a praktyka stosowania. In: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos atodangos. Profesoriaus Mečislovo Jučo 90-mečio jubiliejui skirtas mokslinių straipsnių rinkinys. Vilnius : Nac. musiejus Liet. Didziosios Kunigaikstystes valdovu rumai, 2016. P. 279–291 (in Pol.).
  3. Lulewicz H. Gniewów o unię ciąg dalszy. Stosunki polsko-litewskie w latach 1569–1588. Warszawa : Neriton, 2002 (in Pol.).
  4. Kieniewicz L. Senat za Stefana Batorego. Warszawa : Wydaw. Sejm., 2000 (in Pol.).
  5. Ferenc M. Mikołaj Radziwiłł «Rudy» (ok. 1515–1584) : działalność polityczna i wojskowa. Kraków : Historia Iagell., 2008 (in Pol.).
  6. Podolinsky V. [The Grand Duchy of Lithuania in the system of representative authorities of Rzeczpospolita: isolated forms of parliamentary activity in the last third of the XVI century]. In: Parlamentarizm v Respublike Belarus': opyt stanovleniya i razvitiya [Parliamentarism in the Republic of Belarus: the experience of formation and development]. Minsk, 2006. P. 52–62 (in Russ.).
  7. Radaman A. [The instruction of Novaharodak local diet for its deputies to the 1587 election Sojm]. Belarus. gistarychny agljad [Belarus. Hist. Rev.]. 2003. Vol. 10, fasc. 1–2 (18–19). P. 163–174 (in Belarus.).
  8. Czwołek A. Piórem i buławą. Działalność polityczna Lwa Sapiehy, kanclerza litewskiego, wojewody wileńskiego. Toruń : Wydaw. Naukowe Uniw. Mikołaja Kopernika, 2012 (in Pol.).
  9. Radaman A. [Astafey Bogdanovich Volovich’s Customers and «Buddies» in Novohorodok county in 1565–1587]. In: Unusproomnibus: Valovichy w gistoryi Vjalikaga Knjastva Litowskaga XV–XVIII stst. [Unus pro omnibus: Family name Wołłowicz in the history of the Grand Duchy of Lithuania]. Minsk, 2014. P. 284–296 (in Belarus.).
  10. Radaman A. [Family name Charitonovič Obrinskij, own emblem «Chariton» [«Khariton»] in Novohorodok county in the second half of the XVI century]. In: Karjelichchyna: ljudzi, padzei, chas [Karelichchine: people, events, time] : collect. of sci. articles. Minsk, 2012. P. 50–63 (in Belarus.).
  11. Lappo I. Litovskii Statut 1588 goda = 1588 metų Lietuvos Statutas [The Lithuanian Statute of 1588] : in 2 vols, 3 books. Kaunas, 1934–1938. Vol. 1. [A study]. Part. 1. 1934 ; Part. 2. Kaunas : «Spindulio» B-vės spaustuvė, 1936; Vol. 2. [Text], 1938 (in Russ.).
  12. Ptashickij S. K istorii Litovskogo prava posle tret’ego statuta [To the History of Lithuanian Law after the Third Statute]. Saint Petersburg : Print. House by V. S. Balashev & C˚, 1893 (in Russ.).
  13. Bardach J. Zatwierdzenie III Statutu litewskiego przez Zygmunta III Wazę. Czas. Prawno-Historyczne. 1978. T. XXX, zesz. 2. P. 39–51 (in Pol.).
  14. Bardach J. Statuty litewskie w ich kręgu prawno-kulturowym. In: O dawnej I niedawnej Litwie. Poznań, 1988. P. 9–71 (in Pol.).
  15. Wisner H. Z dziejów zatwierdzenia III Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego. Czas. Prawno-Historyczne. 1983. T. XXXV, zesz. 1. P. 213–220 (in Pol.).
  16. Bershadskii S. Litovskii Statut I Pol’skie Konstitutsii [The Lithuanian Statute and the Polish Constitutions] : hist. and leg. res. Saint-Petersburg, 1893 (in Russ.).
  17. Ptashickij S. K voprosu ob izdaniyakh i kommentariyakh Litovskogo Statuta. Istoriko-bibliograficheskaya spravka [On the question of the publication and the comments of the Lithuanian Statute. Historical and bibliographic reference]. Saint Petersburg : Publ. house by S. A. Korontovskii, 1893 (in Russ.).
  18. Myakishev V. Kirillicheskie izdaniya Litovskogo Statuta 1588 goda. [Cyrillic edition of the Lithuanian Statute of 1588]. Kraków : Lexis, 2014 (in Russ.).
  19. Bednarski Ł. Statuty Wielkiego Księstwa Litewskiego. Prz. Wschod.-eur. 2012. No. 3. S. 29–40 (in Pol.).
  20. Godek S. Elementy prawa rzymskiego w III Statucie litewskim (1588). Warszawa : Oficyna Naukowa, 2004 (in Pol.).
  21. Ptaszycki S. Konfederacja Warszawska roku 1573 w trzecim Statucie Litewskim. In: Księga pamiątkowa ku uczczeniu czterechsetnej rocznicy wydania Pierwszego Statutu Litewskiego. Wilno, 1935. P. 185–213 (in Pol.).
  22. Zakrzewski A. B. Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo – ustrój – społeczeństwo. Podkowa Leśna : Wydaw. Campidoglio Marcin Trepczyński, 2013 (in Pol.).
  23. Zakrzewski A. B. Zakaz, którego nie było : o rzekomym zakazie drukowania III Statutu w języku oryginału i kilku innych wątpliwościach. Stud. z Dziejów Państwa I Prawa Polskiego. 2006. Vol. 9. P. 227–237 (in Pol.).
  24. Lojka P. Shljahta belaruskih zjamel’ u gramadska-palitychnym zhycci Rjechy Paspalitaj drugoj palovy XVI – pershaj trjeci XVII st. [Gentry Belarusian lands in the socio-political life of Rzeczpospolita the second half of XVI – the first third of the XVII century]. Minsk : BSU, 2002 (in Belarus.).
  25. Radaman A. Uhvalenne mjascovyh padatkaw na sojmikah i shljaheckih z’ezdah Novagarodskaga vajavodstva VKL u drugoj palove XVI – pachatku XVII st. Belarus. gistarychny chasopis [Belarus. hist. J.]. 2013. No. 9. P. 22–33 (in Belarus.).
  26. Raudeliunas V. Treciojo Lietuvos Statuto pataisos (XVI a. pab.). In: Teisinių institutų raida Lietuvoje XIV–XIX. Vilnius, 1981. P. 129–141 (in Lith.).
  27. Radaman A. [Pre-diet Dietine in the Novogorodok County, 19–21 January 1598]. In: Ljudzi i wlada Navagrudchyny: gistoryja ŭzaemadzejannja (da 500-goddzja nadannja Navagrudku pryvileja na magdeburgskae prava) [People and authorities of Navagrudak Land: history of interaction (to the 500th anniversary of Novogrudok giving privileges on Magdeburg Law]. Minsk, 2013. P. 139–162 (in Belarus.).
  28. Svyazhynski U. «Gistarychnyja zapiski» Fjodara Jewlashowskaga [Fyodor Evlashovsky’s «Historical Records». Minsk : Navuka I technika, 1990 (in Belarus.).
  29. Radaman A. Samorząd sejmikowy w powiatach województwa nowogródzkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1565–1632. In: Praktyka życia publicznego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI–XVIII wieku. Warszawa, 2010 (in Pol.).
  30. Radaman A. [County Dietines of the Novohorodok province of the Grand Duchy of Lithuania, Rus’ and Samogitia on the eve the Cracow Ordinary Diet (Sejm) of the Commonwealth of the Both Nations in 1603]. In: Vjalikae Knjastva Litowskae: palityka, ekanomika, kul’tura [The Grand Duchy of Lithuania: politics, economy, culture]. Minsk, 2017. Part 1. P. 221–252 (in Belarus., in old Belarus., in Pol.).
  31. Polski Słownik Biograficzny [Polish Biographical Dictionary]. Vol. I–LI. Poznań; Kraków ; Warszawa ; Wrocław, 1935–2017 (in Pol.).
  32. Rybchonak S. [The origin and ancestry Family name Volovich XV – early XVII century]. In: Unus pro omnibus: Valovichyw gistoryi Vjalikaga Knjastva Litowskaga XV–XVIII stst. [Unus pro omnibus: Family name Volovich in the history of the Grand Duchy of Lithuania]. Minsk, 2014. P. 15–107 (in Belarus.).
  33. Wisner H. Rzeczpospolita Wazów : w 3 t. Warszawa : Neriton, 2002–2008. T. I : Czasy Zygmunta III i Władysława IV. 2002 ; T. II : Wojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego, dyplomacja, varia. 2004 ; T. III : Sławne państwo – Wielkie Księstwo Litewskie. 2008 (in Pol.).
  34. Zakrzewski A. B. Lew Sapieha a kodyfikacja prawa litewskiego. In: Lew Sapieha (1557–1633) i jago chas. Grodna, 2007. P. 73–79 (in Pol.).
  35. Zakrzewski A. B. Oferta Jana Januszowskiego wobec Lwa Sapiehy, czyli nieznany projekt wydania praw i prywilejów litewskich z 1611 roku. In: Prawo wczoraj i dziś. Studia dedykowane profesor Katarzynie Sójce-Zielińskiej. Warszawa, 2000. P. 435–446 (in Pol.).
  36. Ochmann S. Sejmy z lat 1615–1616. Wrocław : Zakład Nar. im. Ossolińskich, 1970 (in Pol.).
  37. Kaczorowski W. Korektura prawa na sejmach okresu bezkrólewia 1632 roku oraz na sejmie koronacyjnym 1633 roku. In: Acta Universitatis Wratislaviensis. No. 3270. Prawo. Vol. CCCXI. Wrocław, 2010. P. 161–173 (in Pol.).
  38. Druzhchyc V. [The status of the Lithuanian-Belarusian state after Lublin union]. Pracy Belaruskaga dzjarzhawnaga wniversiteta [Scientific works of the Belarusian State University]. 1925. No. 6–7. P. 216–251 (in Belarus.).
Апублікавана
2018-04-27
Ключавыя словы: сістэматызацыя права і заканадаўства, кадыфікацыйная дзейнасць, Статут ВКЛ, соймікі, ухвалы і інструкцыі соймікаў, соймавыя канстытуцыі
Як цытаваць
Радаман А. А. Сістэматызацыя права ВКЛ і пытанне паправы Трэцяга статута ВКЛ на сойміках Нова- гародскага ваяводства 1587–1632 гг. // Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя. 2018. 2. С. 21-31.