Канфесійныя канверсіі на тэрыторыі Беларусі ў другой палове ХІХ – пачатку ХХ ст.: агляд гістарыяграфіі

  • Маргарыта Міхайлаўна Кароль Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, вул. Крапоткіна, 55, 220002, г. Мінск, Беларусь https://orcid.org/0000-0002-1668-3999
DOI:: https://doi.org/10.33581/2520-6338-2021-1-82-89

Анатацыя

Разглядаюцца этапы фарміравання гістарыяграфіі, прысвечанай праблематыцы канфесійных канверсій у другой палове ХІХ ст. на тэрыторыі беларускіх губерняў. Вылучаюцца і аналізуюцца гістарыяграфічныя напрамкі, якія сфарміраваліся з канца ХІХ да ХХІ ст. Адзначаецца, што дарэвалюцыйныя даследчыкі найперш імкнуліся даказаць добраахвотнасць пераходаў у праваслаўе, але ў гэты перыяд таксама ствараліся працы, у якіх гэты тэзіс ставіўся пад сумненне. Сцвярджаецца, што ў савецкі час пытанне пераходаў з каталіцызму ў праваслаўе амаль не закраналася. Даследуюцца асаблівасці айчыннай і замежнай гістарыяграфіі на сучасным этапе, калі з’явілася вялікая колькасць прац, прысвечаных рэлігійным праблемам, у тым ліку канфесійным канверсіям. Частка даследчыкаў у сваіх падыходах і ацэнках працягваюць традыцыі дарэвалюцыйнай гістарыяграфіі, але большасць сучасных навукоўцаў імкнуцца даць аб’ектыўную карціну рэлігійных працэсаў на беларускіх землях, паказаць іх у кантэксце агульнай дзяржаўнай палітыкі. Актуальнасць артыкула абумоўлена асвятленнем розных пунктаў гледжання на праблему канфесійных пераходаў.

Біяграфія аўтара

Маргарыта Міхайлаўна Кароль, Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, вул. Крапоткіна, 55, 220002, г. Мінск, Беларусь

старшы навуковы супрацоўнік аддзела навукова-даследчай і публікацыйнай дзейнасці

Літаратура

  1. Batyushkov PN. Belorussiya i Litva: istoricheskie sud’by Severo-Zapadnogo kraya [Belarus and Lithuania: historical fates of the Northwest lands]. Saint Petersburg: Tipografiya tovarishhestva «Obshchestvennaya pol’za»; 1890. 183 p. Russian.
  2. Kiprianovich GYa. Istoricheskii ocherk pravoslaviya, katolichestva i unii v Belorussii i Litve [Historical essay on Orthodoxy, Catholicism and the union in Belarus and Lithuania]. Vil’na: Tipografiya I. Blyumovicha; 1895. 225 p. Russian.
  3. Milovidov AI. Zaslugi grafa M. N. Murav’eva dlya pravoslavnoi tserkvi v Severo-Zapadnom krae [Merits of count M. N. Muravyov for the Orthodox Church in the Northwest lands]. Kharkiv: Tipografiya Gubernskogo pravleniya; 1900. 92 p. Russian.
  4. Vladimirov AP. O polozhenii pravoslaviya v Severo-Zapadnom krae [On the state of Orthodoxy in Northwest lands]. Moscow: Russkoe obozrenie; 1893. 92 p. Russian.
  5. Fudel’ II. Nashe delo v Severo-Zapadnom krae [Our deal is in the Northwest lands]. Moscow: Universitetskaya tipografiya; 1893. 38 p. Russian.
  6. Izvekov ND. Istoricheskii ocherk sostoyaniya pravoslavnoi tserkvi v Litovskoi eparkhii za vremya s 1839–1889 g. [Historical essay of the state of the Orthodox Church in the Lithuanian diocese during the period of 1839–1889 years]. Moscow: Pechatnya A. I. Snegirevoi; 1899. 522 p. Russian.
  7. Tyshkevich A. Russko-pol’skie otnosheniya [Russian-Polish relations]. Leipzig: [s. n.]; 1895. 252 p. Russian.
  8. Smolich IK. Istoriya Russkoi tserkvi, 1700–1917 gg. [The Russian Church history, 1700–1917]. Moscow: Publishing house of Valaam Monastery; 1997. 799 p. Russian.
  9. Ignatowski UM. Gistoryja Belarusi w XIX i w pachatku XX staleccja: lekcyi, chytanyja studjentam Belaruskaga dzjarzhawnaga wniversitjetu [History of Belarus in the 19th and early 20th century: lectures given to students of the Belarusian State University]. Minsk: Dzjarzhawnae vydavectva Belarusi; 1925. 251 p. Belarusian.
  10. Marash YaN. Iz istorii bor’by narodnykh mass Belorussii protiv ekspansii katolicheskoi tserkvi [From the history of the Belarusian people’s struggle against the expansion of Catholic Church]. Minsk: Vyshjejshaja shkola; 1969. 220 p. Russian.
  11. Sambuk SM. Politika tsarizma v Belorussii vo vtoroi polovine XIX veka [The policy of tsarism in Belarus in the second half of the 19th century]. Minsk: Nauka i tekhnika; 1980. 223 p. Russian.
  12. Navicki UI, editor. Kanfesii na Belarusi (kanec XVIII – XX st.) [Confessions in Belarus (the end of the 18th – 20th century)]. Minsk: Jekaperspektyva; 1998. 339 p. Belarusian.
  13. Janowskaja VV. Hryscijanskaja carkva w Belarusi, 1863–1914 gg. [Christian Church in Belarus, 1863–1914]. Minsk: Belarusian State University; 2002. 197 p. Belarusian.
  14. Janowskaja VV, editor. Kanfesijny faktar u sacyjal’nym razvicci Belarusi (kanec XVIII – pachatak XX st.) [The confessional factor in the social development of Belarus (late 18th – early 20th century)]. Minsk: Belaruskaja navuka; 2015. 496 p. Belarusian.
  15. Bendin AYu. Problemy veroterpimosti v Severo-Zapadnom krae Rossiiskoi imperii (1863–1914 gg.)[The tolerance problems in the Northwest lands of the Russian Empire (1863–1914)]. Minsk: Belarusian State University; 2010. 439 p. Russian.
  16. Grahocki AP. [Legal regulation of the procedure for conversion in Belarus (1863–1905)]. Sacyjal’na-jekanamichnyja i pravavyja dasledavanni. 2012;1:4–18. Belarusian.
  17. Grahocki AP. [«Return to Orthodoxy»: the mass conversion of Belarusian Catholics to Orthodoxy in the 1860s (based on the materials of the Minsk governorate)]. In: Mihedz’ka VA, editor. Belarus’ u gistarychnaj rjetraspektyve XIX–XX stagoddzjaw: jetnakul’turnyja i nacyjanal’na-dzjarzhawnyja pracjesy. Chastka 1 [Belarus in the historical retrospective of the 19th–20th centuries: ethnocultural and national-state processes. Part 1]. Homieĺ: [s. n.]; 2009. p. 21–31. Belarusian.
  18. Tabunov VV. Politika rossiiskogo pravitel’stva v otnoshenii hristianskikh konfessii v Belarusi (1895–1907) [Russian government policy on the Christian confessions in Belarus (1895–1907)] [dissertation abstract]. Minsk: Belarusian State Pedagogical University named after Maxim Tank; 2008. 22 p. Russian.
  19. Tabunov VV. [Regulation of the activities of the Orthodox Church and the Roman Catholic Church in Belarus by the legislation of the Russian Empire in the late 19th – early 20th centuries]. Vesnik Magiljowskaga dzjarzhawnaga wniversitjeta imja A. A. Kuljashova. Seryja A. Gumanitarnyja navuki (gistoryja, filasofija, filalogija). 2012;1:10–13. Russian.
  20. Pyatchits AI. [«Triumph» of Orthodoxy in Belarus: the imperial version]. Dedy: daidzhest publikatsii o belorusskoi istorii. 2010;5:40–55. Russian.
  21. Urublewski VV. [The violation of the Orthodox tradition of interment as a manifestation of the process of resistance of the Catholics of the eliminated parishes towards conversions into Orthodox Christianity in the Minsk governorate (late 19th – early 20th century)]. Arhivaryus. 2017;15:284–294. Belarusian.
  22. Linkevich VN. [Relationships between the Orthodox and Catholic populations of Belarus in the second half of the 19th – early 20th century]. In: Marozava SV, editor. Hryscijanstva w gistarychnym ljose belaruskaga naroda. Chastka 1 [Christianity in the historical destiny of the Belarusian people. Part 1]. Hrodna: [s. n.]; 2009. p. 262–267. Russian.
  23. Ganchar AI. Rimsko-katolicheskii kostel v Belarusi (1864–1905 gg.) [The Roman Catholic Church in Belarus (1864–1905)]. Hrodna: Grodno State Agrarian University; 2008. 275 p. Russian.
  24. Smaljanchuk AF. Pamizh krajovascju i nacyjanal’naj idjejaj. Pol’ski ruh na belaruskih i litowskih zemljah 1864–1917 g. [Between regionalism and the national idea. Polish movement in the Belarusian and Lithuanian lands 1864–1917]. Hrodna: Yanka Kupala State University of Grodno; 2001. 320 p. Belarusian.
  25. Tereshkovich PV. [Borderlands as destiny: metamorphoses of ethnicity in the Eastern European borderlands in the 19th – early 20th centuries]. Ab Imperio. 2009;1:191–226. Russian.
  26. Kozlova TI. [Confessional image of the population of Hrodna governorate (1801–1914)]. Vesnik Grodzenskaga dzjarzhawnaga wniversitjeta imja Janki Kupaly. Seryja 1. Gistoryja i arhealogija. Filasofija. Palitalogija. 2007;4:76–81. Russian.
  27. Protsenko OE. [The confessional aspect of the history of the Hrodna governorate in the 19th century]. In: Marozava SV, editor. Hryscijanstva w gistarychnym ljose belaruskaga naroda: zbornik navukovyh artykulaw. Chastka 1 [Christianity in the historical destiny of the Belarusian people. Part 1]. Hrodna: [s. n.]; 2009. p. 229–236. Russian.
  28. Moroz’ko EV. [Change the religious situation in the Pinsk region after the uprising of 1863–1864]. In: Chasnouski ME, editor. Natsionalizm i kontseptsiya grazhdanskogo obshchestva v Vostochnoi Evrope [Nationalism and the сoncept of civil society in Eastern Europe]. Brest: [s. n.]; 2009. p. 236–243. Russian.
  29. Kur’yan ZS. [To the issue of the relationships between Orthodox and Catholics in the Mazyr district in the 19th century]. In: Mіhedz’ka VA, editor. Belarus’ u gistarychnaj rjetraspektyve XIX–XX stagoddzjaw: jetnakul’turnyja i nacyjanal’nadzjarzhawnyja pracjesy [Belarus in the historical retrospective of the 19th–20th centuries: ethnocultural and national-state processes]. Homieĺ: [s. n.]; 2011. p. 29–33. Russian.
  30. Gorizontov LE. Paradoksy imperskoi politiki: polyaki v Rossii i russkie v Pol’she (XIX – nachalo XX v.) [The paradoxes of imperial policy: Poles in Russia and Russians in Poland (19th – early 20th century)]. Moscow: Indrik; 1999. 272 p. Russian.
  31. Dolbilov MD. Russkii krai, chuzhaya vera: etnokonfessional’naya politika imperii v Litve i Belorussii pri Aleksandre II [Russian lands, foreign faith: ethnoconfessional policy of the empire in Lithuania and Belarus under Alexander II]. Moscow: Novoe literaturnoe obozrenie; 2010. 999 p. Russian.
  32. Androshchuk VV. Prestupleniya protiv religii po zakonodatel’stvu Rossii (konets XIX – nachalo XX v.) [Crimes against religion under Russian law (late 19th – early 20th century)]. Moscow: Yurisprudentsiya; 2016. 208 p. Russian.
  33. Ważyński A. Litwa pod względem prześladowania w niej Rzymsko-katolickiego Kościoła. Poznań: W. Decker i Spółka; 1872. 107 s.
  34. Nagrodzki Z. Rola duchoweństwa katolickiego w godzinie prób i cierpień na terenach Litwy i Białorusi (1863–1883). Wilno: Dom Książki Polskiej; 1935. 145 s.
  35. Mironowicz A. Kościół prawosławny w Polsce. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne; 2006. 920 s.
  36. Staliūnas D. Making Russians. Meaning and practice of russification in Lithuania and Belarus after 1863. New York: Rodopi B. V.; 2007. 465 p.
  37. Weeks T. Nation and state in late imperial Russia: nationalism and russification on Russia’s western frontier, 1863–1914. Northern Illinois: Northern Illinois University Press; 1996. 297 p.
  38. Vert P. Pravoslavie, inoslavie, inoverie: ocherki po istorii religioznogo raznoobraziya Rossijskoi imperii [Orthodoxy, non-Orthodoxy, Heterodoxy: sketches on the history of religious diversity in the Russian Empire]. Moscow: Novoe literaturnoe obozrenie; 2012. 275 p. Russian.
Апублікавана
2021-02-16
Ключавыя словы: гістарыяграфія, рэлігія, канфесійныя канверсіі, Расійская імперыя
Як цытаваць
Кароль М. М. Канфесійныя канверсіі на тэрыторыі Беларусі ў другой палове ХІХ – пачатку ХХ ст.: агляд гістарыяграфіі // Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя. 2021. 1. С. 82-89.
Выпуск
№ 1 (2021): Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя
Падзел
Гiстарыяграфiя

Copyright (с) 2021 Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя

Ліцэнзія Creative Commons

Гэты прадукт даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрыбуцыя — Некамерцыйнае выкарыстанне») 4.0 Сусветная.

Аўтары, якія публікуюцца ў гэтым часопісе, пагаджаюцца з наступным:

 

1. Аўтары захоўваюць за сабой аўтарскія правы на работу і перадаюць часопісу права першай публікацыі работы на ўмовах ліцэнзіі Creative Commons Attribution-NonCommercial. 4.0 International (CC BY-NC 4.0).

2. Аўтары захоўваюць права заключаць асобныя кантрактныя дамоўленасці, звязаныя з неэксклюзіўным распаўсюджаннем версіі работы ў апублікаваным тут выглядзе (напрыклад, размяшчэнне яе ў інстытуцкім сховішчы, публікацыя ў кнізе) са спасылкай на яе арыгінальную публікацыю ў гэтым часопісе.

3. Аўтары маюць права размяшчаць сваю работу ў інтэрнэце (напрыклад, у інстытуцкім сховішчы або на персанальным сайце) да і ў час працэсу разгляду яе гэтым часопісам, паколькі гэта можа прывесці да прадуктыўнага абмеркавання і большай колькасці спасылак на дадзеную работу. (Гл. The Effect of Open Access).