Некаторыя звесткі пра ганчарства насельніцтва на тэрыторыі Беларусі ў 1-м тысячагоддзі нашай эры

  • Вера Мікалаеўна Бахматава Калмыцкі навуковы цэнтр РАН, вул. Ілішкіна, 8, 358000, г. Эліста, Расія
  • Паліна Сяргееўна Курловіч Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, пр. Незалежнасці, 4, 220030, г. Мінск, Беларусь

Анатацыя

Прыведзены некаторыя вынікі вывучэння ганчарнай тэхналогіі, якая выкарыстоўвалася насельніцтвам асобных помнікаў 1-га тыс. н. э. на тэрыторыі Верхняга Падняпроўя, Палесся і Верхняга Панямоння. Даследаванне керамічных комплексаў ажыццяўлялася ў рамках гісторыка-культурнага падыходу. Складзена ўяўленне аб навыках насельніцтва ўказаных тэрыторый па адборы зыходнай пластычнай сыравіны, падрыхтоўцы фармовачных мас і абпале сасудаў. У якасці масавай традыцыі зафіксавана выкарыстанне прыроднай ажалезненай гліны з мінімальнай колькасцю пяску як натуральнай дамешкі. У большасці даследаваных керамічных комплексаў у якасці штучных аташчальнікаў вылучаны жарства і выжымка з гною. Выяўлены спецыфічныя арганічныя дамешкі адходаў ад абмалоту збожжавых культур. Адзначана, што традыцыя выкарыстання шамоту і пяску характэрна для ганчарства на тэрыторыі Пашчар’я і Палесся. Абпал сасудаў у ачагу або печы ва ўмовах паўаднаўленчага газавага асяроддзя з’яўляўся масавай традыцыяй тэрмічнай апрацоўкі керамічных сасудаў. Зроблена выснова аб тым, што агульны ўзровень ганчарнай тэхналогіі быў археаганчарным. Зафіксавана тэндэнцыя пераходу ад хатняга вырабу посуду да рамеснай вытворчасці на заказ.

Біяграфіі аўтараў

Вера Мікалаеўна Бахматава, Калмыцкі навуковы цэнтр РАН, вул. Ілішкіна, 8, 358000, г. Эліста, Расія

кандыдат гістарычных навук; малодшы навуковы супрацоўнік

Паліна Сяргееўна Курловіч, Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, пр. Незалежнасці, 4, 220030, г. Мінск, Беларусь

кандыдат гістарычных навук, дацэнт; загадчык кафедры археалогіі і спецыяльных гістарычных дысцыплін гістарычнага факультэта

Літаратура

  1. Dubitskaya NN. Proizvodstvo keramicheskoi posudy naseleniem Pripyatskogo Poles’ya v epokhu zheleza i rannego Srednevekov’ya [Production of ceramic tableware by the population of Pripyat Polesie in the Iron Age and early Middle Ages]. Minsk: Belaruskaja navuka; 2007. 180 p. Russian.
  2. Bobrinsky AA. Goncharstvo Vostochnoi Evropy. Istochniki i metody izucheniya [East-European pottery. Sources and research methods]. Moscow: Nauka; 1978. 272 p. Russian.
  3. Bobrinsky AA. The history of economic development of pottery production among the population of the Upper and Middle Dnieper Region in the 1st millennium BC – 2nd millennium AD. «History of Ceramics» Bulletin. 2020;2:21–32. Russian. DOI: 10.25681/IARAS.2020.978-5-94375-316-9.21-32.
  4. Plavinskii NA, Tarasevich VN. [Preliminary results of excavations of the necropolis of the second half of the 1st millennium AD Navry II in the context of studying funerary monuments of the Northern regions of the Republic of Belarus]. Kratkie soobshcheniya Instituta arkheologii. 2021;263:298–326. Russian.
  5. Bobrinsky AA. Aktual’nye problemy izucheniya drevnego goncharstva [Current issues of ancient pottery study]. Samara: Samara State Pedagogical University; 1999. 232 p. Russian.
  6. Tsetlin YuB. Drevnyaya keramika. Teoriya i metody istoriko-kul’turnogo podkhoda [Ancient ceramics. The theory and methods of historical and cultural approach]. Moscow: Institute of Archaeology of the Russian Academy of Sciences; 2012. 379 p. Russian.
  7. Tsetlin YuB. Keramika. Ponyatiya i terminy istoriko-kul’turnogo podkhoda [Ceramics. Concepts and definitions of the historical and cultural approach]. Moscow: Institute of Archaeology of the Russian Academy of Sciences; 2017. 346 p. Russian.
  8. Bobrinsky AA, Vasil’eva IN. [On some features of plastic raw materials in the history of pottery]. In: Vasil’ev IB, editor. Problemy drevnei istorii Severnogo Prikaspiya [Problems of the ancient history of the Northern Caspian Sea]. Samara: Samara State Pedagogical University; 1998. p. 193–217. Russian.
  9. Morgunova NL, editor. Turganikskoe poselenie v Orenburgskoi oblasti [Turganik settlement in the Orenburg region]. Orenburg: Izdatel’skii tsentr OGAU; 2017. 300 p. Russian.
  10. Bakhmatova VN. [Special aspects of determining the proportion of sand temper in the pottery paste of «Dzhuketau» ceramics of the 10–15th centuries]. «History of Ceramics» Bulletin. 2023;5:157–188. Russian.
  11. Ilyushina VV. [On the problem of the identification of the organic solutions in ancient ceramics]. In: Lozovskaya OV, Mazurkevich AN, Dolbunova EV, editors. Traditsii i innovatsii v izuchenii drevneishei keramiki. Materialy Mezhdunarodnoi nauchnoi konferentsii; 24–27 maya 2016 g.; Sankt-Peterburg, Rossiya [Traditions and innovations in the study of ancient ceramics. Proceedings of the International scientific conference; 2016 May 24–27; Saint Petersburg, Russia]. Saint Petersburg: Institute of the History of Material Culture of the Russian Academy of Sciences; 2016. p. 78–81. Russian.
  12. Loshenkov MI. [The botanical finds from the village of Borisovichi the First]. In: Chubur AA, editor. Arkheologicheskie issledovaniya v evroregione «Dnepr» v 2013 g. [Archaeological research in the «Dnieper» Euroregion in 2013]. Bryansk: Bryansk State University I. G. Petrovsky; 2014. p. 269–271. Russian.
  13. Loshenkov MI. Arkheobotanicheskie kollektsii Belarusi [Archaeobotanical collections of Belarus]. Minsk: Izdatel’skii tsentr BGU; 2021. 400 p. Russian.
  14. Lashankow M, Ljabedz’ka U, Kasjuk A, Kurlovich P, Tarasevich V. [Botanical intermixtures in the ceramics of the Prague culture from the settlement Vostrau in the south of Belarus]. In: Dunai VI, editor. Materialy Mezhdunarodnoi nauchnoi konferentsii «Gosudarstva Tsentral’noi i Vostochnoi Evropy v istoricheskoi perspektive»; 25–26 fevralya 2022 g.; Pinsk, Belarus’ [Proceedings of the International scientific conference «The states of Central and Eastern Europe in historical perspective»; 2022 February 25–26; Pinsk, Belarus]. Pinsk: PolesSU; 2022. p. 141–147. Belarusian.
  15. Gorbanenko SA. Palaeobotanical materials of the Prague culture. Kratkie soobshcheniya Instituta arkheologii. 2015;238:299–318. Russian.
  16. Yanushevich ZV. Kul’turnye rasteniya yugo-zapada SSSR po paleobotanicheskim issledovaniyam [Cultivated plants of the South-West of the USSR according to paleobotanical studies]. Kishinev: Shtiintsa; 1976. 214 p. Russian.
  17. Vasil’eva IN, Salugina NP. [From the experience of the experimental firing pottery. Experimental archaeology]. In: Agapov SA, editor. Eksperimental’naya arkheologiya. Vzglyad v XXI vek. Materialy Mezhdunarodnoi polevoi nauchnoi konferentsii; 6–12 avgusta 2012 g.; Novaya Beden’ga, Rossiya [Experimental archaeology. A look into the 21st century. Proceedings of the International field scientific conference; 2012 August 6–12; Novaya Bedenga, Russia]. Ulyanovsk: Pechatnyi dvor; 2013. p. 57–89. Russian.
  18. Volkova EV. The experience in the application of zonal patchwork modelling in the reconstruction of the methods of manufacturing the neolithic period’s large vessels. Samara Journal of Science. 2015;3(12):37–55. Russian.
  19. Volkova HV, Tsetlin YuB. [On the study of ancient ceramics firing regimes]. In: Lozovskaya OV, Mazurkevich AN, Dolbunova EV, editors. Traditsii i innovatsii v izuchenii drevneishei keramiki. Materialy Mezhdunarodnoi nauchnoi konferentsii; 24–27 maya 2016 g.; Sankt-Peterburg, Rossiya [Traditions and innovations in the study of ancient ceramics. Proceedings of the International scientific conference; 2016 May 24–27; Saint Petersburg, Russia]. Saint Petersburg: Institute of the History of Material Culture of the Russian Academy of Sciences; 2016. p. 76–77. Russian.
  20. Bjalickaja G. [Topography and building of the settlement of Zarubinetsky culture in Pripyat Polesie]. In: Ljawko VM, editor. Matjeryjaly Mizhnarodnaj navukovaj kanferjencyi «Aktual’nyja prablemy rannjaj gistoryi slavjan»; 29–30 verasnja 2009 g.; Minsk, Belarus’ [Historical and archaeological collection. Proceedings of the International scientific conference «Actual problems of early history and the Slavs»; 2009 September 29–30; Minsk, Belarus]. Minsk: Belaruskaja navuka; 2011. p. 152–169. Belarusian.
  21. Rusanova IP. Slavyanskie drevnosti VI–IX vv. mezhdu Dneprom i Zapadnym Bugom [Slavic antiquities of the 6–9th centuries between the Dnieper and the Western Bug]. Moscow: Nauka; 1973. 99 p. Russian.
  22. Kasjuk AF. [Slavic antiquities of the 8–10th centuries on the territory of the Belarusian Polesie]. In: Egoreichenko AA, editor. Etnokul’turnye protsessy na territorii Belarusi v I – nachale II tysyacheletiya nashei ery. Materialy Mezhdunarodnoi nauchnoi konferentsii, posvyashchennoi 90-letiyu professora E. M. Zagorul’skogo; 6–7 dekabrya 2018 g.; Minsk, Belarus’ [Ethnocultural processes on the territory of Belarus in the 1st – beginning of the 2nd millennium AD. Proceedings of the International scientific conference, dedicated to the 90th anniversary of full professor E. M. Zagorul’skii; 2018 December 6–7; Minsk, Belarus]. Minsk: Belarusian State University; 2018. p. 93–101. Belarusian.
  23. Tsetlin YuB, Volkova EV. Stoves for pottery firing (according to ethnographic and archaeological data). «History of Ceramics» Bulletin. 2023;5:43–64. Russian.
Апублікавана
2024-05-17
Ключавыя словы: археалогія, археалагічныя помнікі 1-га тыс. н. э., кераміка, ганчарная тэхналогія, гісторыка- культурны падыход
Арганізацыі, якія падтрымліваюць Даследаванні праведзены пры фінансавай падтрымцы Расійскага фонду фундаментальных даследаванняў у рамках праекта «Сістэмы землекарыстання ў лясной зоне Усходняй Еўропы ў эпоху Вялікага перасялення народаў (III–VII стст.)» (грант № 20-59-04002). Аўтары выказваюць падзяку А. Ф. Касюк, М. С. Мяснікову, В. М. Тарасевіч і В. А. Макоўскай за дапамогу ў падборы матэрыялаў.
Як цытаваць
Бахматава В. М., Курловіч П. С. Некаторыя звесткі пра ганчарства насельніцтва на тэрыторыі Беларусі ў 1-м тысячагоддзі нашай эры // Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя. 2024. 2. С. 68-90.
Выпуск
№ 2 (2024): Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя
Падзел
Археалогія

Copyright (с) 2024 Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя

Ліцэнзія Creative Commons

Гэты прадукт даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрыбуцыя — Некамерцыйнае выкарыстанне») 4.0 Сусветная.

Аўтары, якія публікуюцца ў гэтым часопісе, пагаджаюцца з наступным:

 

1. Аўтары захоўваюць за сабой аўтарскія правы на работу і перадаюць часопісу права першай публікацыі работы на ўмовах ліцэнзіі Creative Commons Attribution-NonCommercial. 4.0 International (CC BY-NC 4.0).

2. Аўтары захоўваюць права заключаць асобныя кантрактныя дамоўленасці, звязаныя з неэксклюзіўным распаўсюджаннем версіі работы ў апублікаваным тут выглядзе (напрыклад, размяшчэнне яе ў інстытуцкім сховішчы, публікацыя ў кнізе) са спасылкай на яе арыгінальную публікацыю ў гэтым часопісе.

3. Аўтары маюць права размяшчаць сваю работу ў інтэрнэце (напрыклад, у інстытуцкім сховішчы або на персанальным сайце) да і ў час працэсу разгляду яе гэтым часопісам, паколькі гэта можа прывесці да прадуктыўнага абмеркавання і большай колькасці спасылак на дадзеную работу. (Гл. The Effect of Open Access).